Φ. Ένγκελς : Το "Δεύτερο Βιολί" - Μιχάλης Ράπτης (Πάμπλο)

 Με αφορμή τα 200 χρόνια από την γέννηση του Φρίντριχ Ένγκελς, δημοσιεύουμε ένα κείμενο του Μιχάλη Ράπτη - Πάμπλο. Πρόκειται για εισήγηση του σε θεωρητικό διήμερο του ΕΕΚ το 1995. Όλες οι εισηγήσεις του συνεδρίου δημοσιέυτηκαν στο περιοδικό Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση.

Μιχάλης Ράπτης - Πάμπλο

Φ.Ένγκελς : Το "Δεύτερο Βιολί"

Πρέπει να τιμήσουμε όσους στάθηκαν Προμηθείς, πρωτοπόροι στην απομυθοποίηση της Φύσης, του Ανθρώπου, της Κοινωνίας του, πρέπει να μαθαίνουμε απ’ αυτούς και να τους δίνουμε ως παράδειγμα στις νέες Γενιές μας.

Μετά τους Αρχαίους Έλληνες προσωκρατικούς, σωκρατικούς, μετασωκρατικούς έως τον Επίκουρο και την μακραίωνη επιρροή του, στους νεότερους χρόνους Προμηθείς στη γνώση και την απομυθοποίηση είτε της Φύσης, είτε της Κοινωνίας, είτε του Ανθρώπου, έχουμε αφ’ ενός τον Κοπέρνικο και τον Ντάρβιν και αφ’ ετέρου το δίδυμο των Μαρξ-Ένγκελς και έπειτα τον Φρόυντ.

Ο Κοπέρνικος απομυθοποιεί την γεωκεντρική μας αντίληψη, ο Ντάρβιν την βιολογική μας προέλευση και εξέλιξη, οι Μαρξ και Ένγκελς το κοινωνικό μας είναι και γίγνεσθαι, ο Φρόυντ ρίχνει φως στα «άδυτα της σκοτεινής μας ψυχής».

Όταν στα αυτιά των ανθρώπων, στα μέσα του περασμένου αιώνα, ήχησε η θεσπέσια μουσική από ένα ντουέτο βιολιών, η ανθρωπότητα ολόκληρη φωτίστηκε από ένα νέο όραμα: των συνθηκών απελευθέρωσης της κοινωνικής ζωής και επομένως της δυνατής απελευθέρωσης της τελευταίας. Επρόκειτο για το ντουέτο μουσικών των δύο βιολιών του Μαρξ και του Ένγκελς όπου με βαθύτατη μετριοφροσύνη ο Ένγκελς αναγνωρίζει ότι ο ίδιος ήταν το δεύτερο βιολί, το «ταλέντο», και ο Μαρξ το πρώτο βιολί, η «μεγαλοφυία».

Μαρξ και Ένγκελς, οι νέοι Διόσκουροι από τη συγκλίνουσα πορεία της σκέψης τους και την βαθύτατη παραδειγματική φιλία που τους συνέδεσε από το 1842 σ’ ολόκληρη τη μετέπειτα ζωή τους, χαρακτηρίστηκαν δικαιολογημένα ως συνιδρυτές του «Μαρξισμού».

Αν και αμφότεροι ποτέ δεν υιοθέτησαν τον όρο αυτόν γιατί αμφότεροι προσπάθησαν να παρουσιαστεί το κριτικό τους έργο ως ανοικτό σύστημα ιδεών εμπλουτιζόμενο από μια διαρκή συνθετική λειτουργία διαλεκτικής αφομοίωσης του οποιουδήποτε νέου στοιχείου αλήθειας στην πρακτική των ανθρώπων σκεπτόμενων ή και αγωνιζόμενων μαζί.

«Όταν το καλοκαίρι του 1844 πήγα να δω τον Μαρξ στο Παρίσι (που ο Ένγκελς τον πρωτογνώρισε το Νοέμβρη του 1842), έγραψε ο Ένγκελς, διαπιστώσαμε την πλήρη συμφωνία μας σ’ όλα τα θεωρητικά ζητήματα: είναι απ’ αυτή την εποχή που χρονολογείται η συνεργασία μας». Αλλά και ο Μαρξ δεν δίστασε να διακηρύξει στον Ένγκελς (σε μια επιστολή του το 1864) πως «ξέρεις πόσο σ’ εμένα όλα έρχονται αργά και σ’ ακολουθώ πάντα κατά βήμα».

Μας είναι γνωστό πως τον Μαρξ τον μυεί στο σοσιαλισμό και το εργατικό κίνημα ο Ένγκελς που ζώντας στην Αγγλία κοντά στην αναπτυσσόμενη βιομηχανία και την εργατική της τάξη ήταν σε καλύτερη θέση να διακρίνει και να υπογραμμίσει πριν από τον Μαρξ, τον ιστορικά απελευθερωτικό της ρόλο.

Είναι γνωστό επίσης πόσο συνέβαλε, εκτός από την επίσκεψη του Μαρξ στο Παρίσι το 1843, στη στροφή του τελευταίου από την κριτική της θρησκείας, της φιλοσοφίας και της αφηρημένης πολιτικής προς θέματα που είχε θίξει ο Ένγκελς, συγγραφέας ήδη εκτός των άλλων μιας «σκιαγραφίας κριτικής της πολιτικής οικονομίας» και μιας μελέτης «για την κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία».

Έργα και τα δύο ενός Ένγκελς ηλικίας μόλις 23 ετών αλλά που είχε ήδη πίσω του πλούσιο φιλολογικό έργο πέντε ετών και που δεν γνωρίσαμε παρά από τότε που δημοσιεύτηκε ο πρώτος τόμος της βιογραφίας του Ένγκελς από τον Gustave Mayer το 1920.

Αναθρεμμένος σ’ ένα βαθιά θρησκευτικό κλίμα, o Ένγκελς, νεότατος στρέφεται προς την πολιτική και την οικονομία επηρεαζόμενος από ό,τι κριτικό στοιχείο υπήρχε στη διανόηση της εποχής του και απορρίπτοντας γρήγορα τους φαρισαϊσμούς και τα κενά λόγια θαυμαστών π.χ. μιας νέας ηγετικής ελίτ όπως ο Άγγλος συγγραφέας Karlyle γοητευμένος δικαιολογημένα από τον Γκαίτε αλλά και συνεπαρμένος από τη μυθολογία των «Ηρώων» τάχα σκαπανέων της Ιστορίας.

Είναι το νεανικό έργο του Ένγκελς (σκιαγραφία μιας κριτικής της πολιτικής οικονομίας) όπου διακρίνεται ήδη η βαθύτατη πολυμάθεια του συγγραφέα αλλά και το αυστηρό επιστημονικό του πνεύμα που θα σπρώξει τον Μαρξ να αναγνωρίσει αυτό το έργο σαν «μεγαλοφυές» και να επιδοθεί ο ίδιος στη συστηματική μελέτη της πολιτικής οικονομίας από την οποία θα προκύψει η τεράστια εργασία του γνωστή ως το «Κεφάλαιο». Η πιο επιστημονική ανατομία της αστικής κοινωνίας του καιρού του και η πιο απομυθοποιητική επίσης της κοινωνίας αυτής, ισάξια των βασικών απομυθοποιητικών ανακαλύψεων που έγιναν από την εποχή του Κοπέρνικου που μας απελευθερώνει από τον εγωκεντρισμό μας, και του Darwin που μας απελευθερώνει από την τάχα θεϊκή μας μη καθαρά ζωική βιολογική μας γένεση και εξέλιξη.

Στα νεανικά έργα του Ένγκελς η ηθική του έφεση προς την απελευθέρωση του προλεταριάτου που γνωρίζει ήδη καλά και το θεωρεί το ενδεδειγμένο ιστορικό υποκείμενο για την απελευθέρωση ολόκληρης της ανθρωπότητας από τις καταστροφικές συνέπειες διατήρησης του καπιταλιστικού καθεστώτος, η έφεση αυτή επαναλαμβάνω είναι έντονα έκδηλη.

Και ασφαλώς ο νεαρός επίσης Μαρξ που έχει ήδη εντυπωσιασθεί από το επαναστατικό πολιτικό κλίμα στο Παρίσι με ευχαρίστηση ενστερνίζεται την έφεση αυτή και στρέφεται και αυτός με τη σειρά του προς τη μελέτη της πολιτικής οικονομίας, το βάθρο στήριξης του «επιστημονικού σοσιαλισμού» σαν φυσικής ιδεολογίας όπως ο Ένγκελς ιδίως θα την αποκαλέσει, του απελευθερωτικού ρόλου του προλεταριάτου.

Ορισμένοι προσάπτουν στον Ένγκελς ότι αυθαίρετα και κάπως μηχανικά αποδίδει στον Μαρξ κατά την αποφασιστική περίοδο της συνεργασίας τους στις Βρυξέλλες (1845-1846) όταν μαζί συγγράφουν την «Γερμανική Ιδεολογία» πως ο Μαρξ «ανακαλύπτει» και θεμελιώνει την «υλιστική» θεωρία της ιστορίας.

Ενώ κατ’ αυτούς επρόκειτο για τον Μαρξ για μια μέθοδο εμπειρικής διερεύνησης της ιστορίας και της πολιτικής που έρχονταν σε συνέχεια της κριτικής επεξεργασίας της φιλοσοφικής και πολιτικής σκέψης του Hegel.

Όμως, αναγνωρίζουν και αυτοί πως η αντίληψη που διατύπωσε ο Ένγκελς μετά τον θάνατο του Μαρξ, πως στον Μαρξ οφείλεται κυρίως μια «ανακάλυψη» ικανή να «αναστατώσει την ιστορική επιστήμη», θεμελίωσε την σχεδόν μυθική μετά δόξα του Μαρξ.

Προσάπτεται στον Ένγκελς ότι αυτός κυρίως συνετέλεσε στη «λατρεία» του «Μαρξισμού» αναγνωρίζοντας ότι ο όρος αυτός και η έννοιά του είναι εν πολλοίς πράγματι το αποτέλεσμα των πρακτικών και θεωρητικών προσπαθειών του Ένγκελς. Όμως ο ίδιος όπως σημείωσε στον επικήδειο που εξεφώνησε στον Μαρξ αποδίδει κυρίως στον Μαρξ ότι αυτός πρώτος έδωσε στο προλεταριάτο τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των συνθηκών απελεύθερωσής του και αυτό θεώρησε ο Μαρξ σαν κύρια αποστολή της ζωής του.

Όσοι έθεσαν υπό αμφιβολία τη θεωρητική εμβέλεια του Ένγκελς και του αποδίδουν την υπευθυνότητα για ορισμένες παρερμηνείες των πραγματικών απόψεων του Μαρξ και της μεθόδου του παραγνωρίζουν την τεράστια προσπάθεια του Ένγκελς, πάντοτε στη σκιά του Μαρξ, να αποδώσει όσο μπορούσε πιστότερα τη σκέψη του τελευταίου. Και δεν έχουμε καμιά απόδειξη ότι ο Ένγκελς όχι μόνο δεν εξέδωσε το ασυμπλήρωτο έργο του Μαρξ όσο μπορούσε πιο πιστά αλλά και δεν είναι ο καλύτερος ερμηνευτής του αφού ο ίδιος ο Μαρξ διακηρύσσει ότι ακολουθεί τον Ένγκελς «κατά πόδας» και δεν φάνηκε ποτέ να δυσαρεστείται από τον τρόπο με τον οποίο ο Ένγκελς ερμηνεύει το κοινό έργο τους.

Ήταν ο Ένγκελς τόσο διαλεκτικός όσο και ο Μαρξ ή περιέπεσε όπως ορισμένοι ισχυρίστηκαν σε μηχανιστικά λάθη, αναφερόμενοι ιδίως στο έργο του Ένγκελς η «Διαλεκτική της Φύσης»; Είναι στον τρόπο που εμείς ερμηνεύουμε την φύση που βρίσκεται η διαλεκτική της ή αντικειμενικά στην ίδια τη φύση; Στο ζήτημα αυτό δεν προτίθεμαι να σταθώ και το αφήνω στους άλλους ειδικότερους παρευρισκόμενους ενδεχομένως σ’ αυτό το σεμινάριό μας.

Θα σημειώσω ωστόσο ότι ο Ένγκελς είχε πλήρη επίγνωση των παρερμηνειών του Μαρξισμού από όσους στάθηκαν περισσότερο απ’ ό,τι πρέπει στον οικονομικό παράγοντα παραγνωρίζοντας την αλληλεπίδραση όλων των παραγόντων που επεμβαίνουν στην γένεση κάθε ιστορικού φαινομένου και απλοποιούν μηχανιστικά την ορθή εξήγησή του. Μας είναι γνωστό ότι τόσο στην επιστολή του Ένγκελς στον Conrand Schmidt στις 5/8/1890 όσο και σε κείνη στον Joseph Bloch της 21/9/1890 ο Ένγκελς διευκρινίζει το ζήτημα.

Στην πρώτη ο Ένγκελς υπογραμμίζει τα εξής: «Γενικά η λέξη “υλιστική“ χρησίμευσε σε πολλούς σύγχρονους συγγραφείς στην Γερμανία σαν απλή αναφορά με την οποία κολλούν μια ετικέτα σε πλήθος πραγμάτων χωρίς να τα μελετήσουν παραπάνω. Ωστόσο η αντίληψή μας της ιστορίας είναι πρώτα απ’ όλα μια διευθυντήρια γραμμή και όχι ένας μοχλός για κατασκευές του είδους των Χεγκελιανών». Στη συνέχεια ο Ένγκελς συνιστά βαθύτερη μελέτη της ιστορίας όλων των παραγόντων της στην αλληλοεξάρτηση και αλληλοεπίδρασή τους. Στο γράμμα του επίσης στον Joseph Bloch υπογραμμίζει την ανάγκη αυτοκριτικής και τη δυσκολία για μια νέα θεωρία να περάσει στην πράξη χωρίς παραμορφώσεις του πραγματικού αρχικού της πνεύματος και νοήματος. Θάπρεπε ολόκληρο το κείμενο των επιστολών αυτών νάναι στην κατοχή και τη μνήμη οποιουδήποτε εκφραζόμενου για τον Ένγκελς ειδικότερα.

Για την ιδιαίτερη συμβολή του Ένγκελς στον «Μαρξισμό» θάθελα τελικά να υπογραμμίσω εκτός από τα αρχικά του έργα που ήδη ανάφερα -«Σκιαγραφία μιας κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας» και η «Κατάσταση της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία»- τη συμμετοχή στα βασικά κοινά έργα Μάρξ- Ένγκελς «Η Γερμανική Ιδεολογία», το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», η «Αγία Οικογένεια», το δικό του «Πόλεμο των Χωρικών» 1850, το «Αντι-Ντύρινγκ» του 1878 και μετά τον θάνατο του Μαρξ τα δικά του επίσης έργα «Η καταγωγή της οικογένειας, την Ατομικής ιδιοκτησίας και του Κράτους» 1884, «Λουδοβίκος Φόιερμπαχ» 1888, ο «Ουτοπικός και Επιστημονικός Σοσιαλισμός» το 1892 καθώς και τα πολυάριθμα άρθρα του και επιστολές του.

Ο Ένγκελς μας είναι επίσης γνωστός σαν ειδικός πολεμικών θεμάτων σχολιάζοντας γεγονότα της εποχής του όπως αργότερα θα συμβεί και με τα πολεμικά κείμενα του Τρότσκι. Ένγκελς και Τρότσκι είναι οι κυριότεροι θεωρητικοί του Μαρξισμού που ασχολήθηκαν με τον πόλεμο και έγραψαν σαν ειδικοί για το θέμα αυτό.

Η δράση του Ένγκελς μετά τον θάνατο του Μαρξ το 1883 έχει μια ιδιαίτερη σημασία σαν παιδαγωγού του αναπτυσσόμενου κινήματος της σοσιαλδημοκρατίας ενώ ταυτόχρονα δημοσιεύει το ασυμπλήρωτο έργο του Μαρξ. Μια προσπάθεια που συνέχισε όπως ξέρουμε ιδίως ο Kautsky και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ο Rjasanov.

Θα κλείσω τη σύντομη παρέμβασή μου αναφερόμενος στην λεγόμενη αυτοκριτική του Ένγκελς και στην διαθήκη του που περιέχονται στον πρόλογό του το 1895 στην αναδημοσίευση του έργου του Μαρξ ο «Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία». Δηλαδή ένα χρόνο πριν σιγάσει η μουσική του «δεύτερου βιολιού».

Στη λεγόμενη «Αυτοκριτική» του ο Ένγκελς στέκεται περισσότερο σ’ ότι ήδη έκανε ο Μαρξ στο γράμμα του προς αυτόν στις 17/2/1863. Δηλαδή όταν ο Μαρξ διακωμωδεί τις αφελείς αυταπάτες και των δυο τους που θεώρησαν πως η νίκη της επανάστασης του 1848 ήταν δυνατή υποτιμώντας τις δυνατότητες ανάπτυξης ακόμα του καπιταλισμού.

Ο Ένγκελς το 1895 υπογραμμίζει ότι στο μεταξύ αναπτύχθηκε η μεγάλη βιομηχανία τόσο στη Γαλλία όσο και ιδίως στην Γερμανία και ότι το 1848 ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί ριζική κοινωνική αλλαγή μ’ ένα ιδίως απλό πραξικόπημα και μέσα σε συνθήκες δυναμικής ακόμα του καπιταλισμού. Στο ίδιο κείμενο του 1895 που θεωρείται σα διαθήκη του Ένγκελς επιμένει στην ανάγκη επίμονης μακριάς εργασίας για την αφύπνιση και ωρίμανση της πολιτικής συνείδησης της εργατικής τάξης παίρνοντας υπ’ όψη τη δυναμική που έχει αποκτήσει ο καπιταλισμός ετοιμαζόμενος, ξεκινώντας από την μικρή Ευρώπη, να κατακτήσει τον κόσμο ολόκληρο.

Για τον Ένγκελς σαν άνθρωπο δεν χρειάζεται να σταθώ. Θα το κάνουν ασφαλώς εδώ άλλοι ομιλητές.

Είναι οπωσδήποτε γνωστότατη η πολύ ανθρώπινη συμπεριφορά του σ’ όλα τα πιο διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα που βρέθηκε ο χωρίς καμιά προκατάληψη χαρακτήρας του και η συμπεριφορά του η «επικούρεια» με την καλή ουμανιστική της έννοια αντίληψη της ζωής και πάνω βεβαίως απ’ όλα ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τον Μαρξ και για τον οποίο δεν ξέρω αν υπάρχει τέτοιο παράδειγμα φιλίας.

Με ενοχλεί λιγάκι ότι ο Ένγκελς είχε τόση μανία να κυνηγά με τους συγκατοίκους του Άγγλους της περιοχής του αλεπουδίτσες. Αλλά δεν ήταν κι ο Τρότσκι θιασώτης του ψαρέματος και του κυνηγιού και ο Πικάσο των ταυρομαχιών;

Ανεξήγητες δυσάρεστες αδυναμίες των Μεγάλων και όλων μας.

Οπωσδήποτε από το δεύτερο βιολί θα μας μείνει μια αξέχαστη μουσική που ξεπήδησε από ένα εντελώς εξαιρετικό ολοκληρωτικά ανεπτυγμένο ανθρώπινο ον και που πρέπει ιδίως στον καιρό μας αυτό της επεκτεινόμενης βαρβαρότητας να το δίδουμε σαν παράδειγμα στις γενιές των Νέων σε αναζήτηση και τρόπου ζωής τους.

15 Μαΐου 1995

πηγή : nea prooptiki

Γράμμα του Λ. Τρότσκι στην Τζόαν Λόντον

 

Με αφορμή την σημερινή επέτειο από τον θάνατο του Τζακ Λόντον, στις 22 Νοεμβρίου 1916, δημοσιεύουμε ένα γράμμα του Λέον Τρότσκι στην κόρη του Τζακ Λόντον, Τζόαν Λόντον. (ΣτΣ)


Γράμμα του Λ. Τρότσκι στην Τζόαν Λόντον


Αγαπητή συντρόφισσα,

    Δοκιμάζω κάποια σύγχυση να σας ομολογήσω ότι αυτές τις τελευταίες μέρες μόνο, δηλαδή με τριαντάχρονη καθυστέρηση, διάβασα για πρώτη φορά Το Σιδερένιο Τακούνι του Τζάκ Λόντον. Αυτό το έργο μου προκάλεσε – το λέω μετρώντας τα λόγια μου – ζωηρή εντύπωση. Όχι μόνο για τις καλλιτεχνικές του αρετές: η μορφή του μυθιστορήματος δεν κάνει εδώ παρά να χρησιμεύει για πλαίσιο στην κοινωνική ανάλυση και πρόβλεψη. Ο συγγραφέας είναι σκόπιμα οικονόμος στη χρήση των καλλιτεχνικών μέσων. Εκείνο που τον ενδιαφέρει δεν είναι η ατομική μοίρα των ηρώων του μα η μοίρα του ανθρώπινου γένους. Μ’ αυτό δε θέλω ωστόσο καθόλου να μειώσω την καλλιτεχνική άξια του έργου και κυρίως των τελευταίων κεφαλαίων του, αρχίζοντας από το δήμο του Σικάγου. Η ουσία δε βρίσκεται εκεί. Το βιβλίο με κατάπληξε με την τόλμη και την ανεξαρτησία των προβλέψεων του στον τομέα της ιστορίας.     

    Το παγκόσμιο εργατικό κίνημα ξετυλίχτηκε στο τέλος του περασμένου αιώνα και στις αρχές του τωρινού κάτω από το σήμα του μεταρρυθμισμού. Μια για πάντα έμοιαζε θεμελιωμένη η προοπτική για μιαν ειρηνική και συνεχή πρόοδο στην ανάπτυξη της δημοκρατίας και των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Σίγουρα, η ρωσική επανάσταση μαστίγωσε τη ριζοσπαστική πτέρυγα της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας κι έδωσε για κάποιον καιρό δύναμη και σφρίγος στον αναρχοσυνδικαλισμός στη Γαλλία. Το Σιδερένιο Τακούνι φέρνει άλλωστε την αναμφισβήτητη σφραγίδα του 1905. 

    Η νίκη της αντεπανάστασης στερεωνόταν κιόλας στη Ρωσία όταν εκδόθηκε το αξιόλογο αυτό βιβλίο. Στον παγκόσμιο στίβο η ήττα του ρώσικου προλεταριάτου έδωσε στο ρεφορμισμό όχι μόνο τη δυνατότητα να επανακτήσει τις χαμένες θέσεις μα ακόμα και τα μέσα να υποτάξει ολοκληρωτικά το οργανωμένο εργατικό κίνημα. Φτάνει να θυμίσουμε ότι ίσα ίσα μέσα στα εφτά χρόνια που ακολούθησαν (από το 1907 έως το 1914) η διεθνής σοσιαλδημοκρατία έφτασε τέλος στην ωριμότητα που της χρειαζόταν για να παίξει τον ταπεινό και επαίσχυντο ρόλο της στον παγκόσμιο πόλεμο.

    Ο Τζακ Λοντον μπόρεσε να εκφράσει σαν αληθινός δημιουργός την παρόρμηση που είχε δόση η πρώτη ρωσική επανάσταση, μπόρεσε επίσης να ξανασκεφτεί στο σύνολο της τη μοίρα της καπιταλιστικής κοινωνίας στο φως αυτής της επανάστασης. Έσκυψε ολότελα ξεχωριστά πάνω στα προβλήματα που ο σημερινός επίσημος σοσιαλισμός θεωρεί οριστικά θαμμένα: την αύξηση του πλούτου και της δύναμης στον ένα πόλο της κοινωνίας, της αθλιότητας και των βασάνων στον άλλο πόλο. Τη συσσώρευση του κοινωνικού μίσους, το ακατάσχετο φούσκωμα αιματηρών κατακλυσμών, όλα αυτά τα ζητήματα ο Τζακ Λοντον τα ένοιωσε με αφοβία που μας αναγκάζει αδιάκοπα να αναρωτιόμαστε με κατάπληξη: Πότε λοιπόν γράφτηκαν αυτές οι γραμμές; Ήτανε πριν από τον πόλεμο;

    Πρέπει να υπογραμμίσουμε ολότελα ξεχωριστά το ρόλο που ο Λοντον αποδίδει στην εργατική γραφειοκρατία και αριστοκρατία στην κατοπινή εξέλιξη της ανθρωπότητας. Με την υποστήριξη τους η αμερικανική πλουτοκρατία θα καταφέρει να τσακίσει το ξεσήκωμα των εργατών και να διατηρήσει τη σιδερένια δικτατορία της για τους τρεις ερχόμενους αιώνες. Δε θα συζητήσουμε με τον ποιητή πάνω σε μια προθεσμία που δε μπορεί να μη μας φαίνεται εξαιρετικά μακριά. Το σπουδαίο εδώ δεν είναι άλλωστε ο πεσιμισμό του Τζακ Λοντον, μα η φλογερή τάση του να ξετινάξει εκείνους που αφήνουν να λικνίζονται από τη ρουτίνα, να τους αναγκάσει να ανοίξουνε τα μάτια, να δουν αυτό που υπάρχει κι αυτό που είναι στο γίγνεσθαι του. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί επιδέξια τις μέθοδες της υπερβολής. Σπρώχνει ως το ακραίο όριο τους τις εσώτερες τάσεις του καπιταλισμού στον εξανδραποδισμό, στη σκληρότητα, στην αγριότητα και την προδοσία. Μεταχειρίζεται τους αιώνες για να μετρήσει καλύτερα την τυραννική βούληση των εκμεταλλευτών και τον προδοτικό ρόλο της εργατικής γραφειοκρατίας. Οι πιο ρομαντικές υπερβολές του είναι, στο τέλος του λογαριασμού, άπειρα πιο σωστές από τους λογιστικούς υπολογισμούς των λεγόμενων «ρεαλιστών» πολιτικών.

    Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε τη συγκαταβατική ολιγοπιστία με την οποία η τοτινή επίσημη σοσιαλιστική σκέψη υποδέχτηκε τις τρομερές προβλέψεις του Τζακ Λοντον. Αν κάνει κάνεις τον κόπο να εξετάσει τις κριτικές για Το Σιδερένιο Τακούνι που δημοσιεύθηκαν τότε στις γερμανικές εφημερίδες Neue Zeit και Worwaerts , δε θα δυσκολευτεί να πειστεί ότι ο τριαντάρης «ρομαντικός» έβλεπε ασύγκριτα πιο μακριά απ’ όλους μαζί τους σοσιαλδημοκράτες ηγέτες εκείνης της εποχής. Σ’ αυτήν την περιοχή, άλλωστε, ο Τζακ Λοντον αντέχει στη σύγκριση όχι μόνο με τους ρεφορμιστές και τους κεντριστές. Μπορεί να υποστηρίξει κάνεις με βεβαιότητα ότι στα 1907 δεν υπήρχε επαναστάτης μαρξιστής, χωρίς να εξαιρέσουμε το Λένιν και τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, που να παρουσίασε με τέτοια πληρότητα την απαίσια προοπτική της ένωσης ανάμεσα στο χρηματιστικό κεφάλαιο και την εργατική αριστοκρατία. Αυτό είναι αρκετό για να ορίσει την ειδική άξια του μυθιστορήματος.

    Το κεφάλαιο «Το ωρυόμενο Κτήνος της Αβύσσου» είναι ασυζήτητα το κέντρο του έργου. Τη στιγμή όπου εκδόθηκε το μυθιστόρημα, αυτό το αποκαλυπτικό κεφάλαιο πρέπει να φάνηκε σαν το όριο του υπερβολισμού. Ότι έγινε κατόπι το ξεπέρασε πραγματικά. Κι ωστόσο η τελευταία λέξη της πάλης των τάξεων δεν ειπώθηκε ακόμα. Το «Κτήνος της Αβύσσου» είναι ο λαός που έχει φτάσει στο πιο ακραίο όριο εξανδραποδισμού, ταπείνωσης και εκφυλισμού. Δε θαπρεπε γι’ αυτό να ριψοκινδυνέψουμε μιλώντας για τον πεσιμισμό του καλλιτέχνη! Όχι, ο Λοντον είναι οπτιμιστής, μα ένας οπτιμιστής με βλέμμα οξύ και διαπεραστικό. «Να σε ποια άβυσσο θα μας γκρεμίσει η μπουρζουαζία αν δεν τη φέρετε στα συγκαλά της» – τέτοια είναι η σκέψη του, κι αυτή η σκέψη σήμερα αντηχεί ασύγκριτα πιο επίκαιρα και πιο ζωντανά απ’ ότι εδώ και τριάντα τόσα χρόνια. Τέλος, τίποτα δεν είναι πιο εκπληκτικό στο έργο του Τζακ Λοντον από την αληθινά προφητική πρόβλεψη για τις μέθοδες που Το Σιδερένιο Τακούνι θα χρησιμοποιήσει για να διατηρήσει την κυριαρχία του πάνω στην τσακισμένη ανθρωπότητα. Ο Λοντον προβάλλει μεγαλόπρεπα ελεύθερος από ρεφορμιστικές και πασιφιστικές αυταπάτες. Στον πίνακα του για το μέλλον δεν αφήνει απολύτως τίποτα από δημοκρατία και ειρηνική πρόοδο. Πάνω από τη μάζα των απόκληρων υψώνονται οι κάστες της εργατικής αριστοκρατίας, του πραιτοριανού στρατού, του παντοδύναμου αστυνομικού μηχανισμού και της χρηματιστικής ολιγαρχίας που επιστεγάζει όλο το οικοδόμημα. Όταν διαβάζει κάνεις αυτές τις γραμμές, δεν πιστεύει στα μάτια του: είναι μια εικόνα του φασισμού, της οικονομίας του, της κυβερνητικής τεχνικής του και της πολιτικής ψυχολογίας του (οι σελίδες 299, 300 και η σημείωση στη σελίδα 301 είναι εξαιρετικά αξιοπρόσεκτες). Ένα γεγονός είναι αναμφισβήτητο: από το 1907 ο Τζακ Λοντον πρόβλεψε και περιέγραψε το φασιστικό καθεστώς σαν το αναπόδραστο αποτέλεσμα της ήττας της προλεταριακής επανάστασης. Οποία και νάνε τα επιμέρους «σφάλματα» του μυθιστορήματος – και υπάρχουν τέτοια – δε μπορούμε να μην υποκλιθούμε μπροστά στη δυνατή ενόραση του επαναστάτη καλλιτέχνη.

    Γράφω αυτές τις γραμμές βιαστικά. Φοβάμαι πολύ μήπως οι περιστάσεις δε μου επιτρέψουν να ολοκληρώσω την αξιολόγηση μου για τον Τζακ Λοντον. Θα προσπαθήσω να διαβάσω αργότερα τα αλλά έργα που μου έχετε στείλει και να σας πω τι σκέφτομαι γι’ αυτά. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα γράμματα μου όπως η ίδια κρίνετε αναγκαίο. Σας εύχομαι να πετύχετε στην εργασία που έχετε αναλάβει για τη βιογραφία του μεγάλου άντρα που ήτανε πατέρας σας.

Με τους εγκάρδιους χαιρετισμούς μου

Λέον Τρότσκι

Κογιοακάν (Μεξικό), 16 Οκτώβρη 1937

Ανακοίνωση της πολιτικής κίνησης «Σημαία του Σοσιαλισμού» για τα γεγονότα της 17ης Νοέμβρη

 

Αν κάτι αποδείχθηκε περίτρανα με τα γεγονότα της προχθεσινής ημέρας είναι ότι ο νεοφιλελευθερισμός , η περιφρόνηση για τη δημόσια υγεία και η όξυνση του κυβερνητικού αυταρχισμού πάνε χέρι χέρι. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη όλο το προηγούμενο διάστημα μπουκώνει με εκατομμύρια τους μεγιστάνες των μίντια, εξασφαλίζει υπερκέρδη στους κλινικάρχες, εγκαταλείπει  ανοχύρωτο το δημόσιο σύστημα υγείας απέναντι στην φονική πανδημία  και αδιαφορεί για την ανθρώπινη ζωή, αφήνοντας τα σχολεία χωρίς επαρκή αριθμό εκπαιδευτικών και το δημόσιο σύστημα συγκοινωνιών χωρίς επαρκή μέσα,  οχήματα και προσωπικό. Επιπλέον, και εν μέσω πανδημίας, απορρυθμίζει ακόμη περισσότερο τις εργασιακές σχέσεις και νομοθετεί απροκάλυπτα υπέρ του κεφαλαίου ισοπεδώνοντας οριστικά όσες εργατικές κατακτήσεις είχαν μείνει όρθιες.    Η ίδια αυτή  κυβέρνηση εξαπέλυσε χτες ένα ανελέητο όργιο καταστολής απέναντι σε ειρηνικούς διαδηλωτές, σε όλη τη διάρκεια της μέρας και σε όλη την επικράτεια, με γλομπς και δακρυγόνα, με προσαγωγές και συλλήψεις αγωνιστών ακόμη και κάτω από τα σπίτια τους.

     Ήταν φανερό ότι στις προθέσεις της αριστεράς όλων των αποχρώσεων (όπως επίσης και του αντεξουσιαστικού χώρου) βρισκόταν η διοργάνωση διαδηλώσεων περιορισμένης έκτασης και χωρίς καθολική κινητοποίηση του κόσμου της,  με ταυτόχρονη τήρηση όλων των απαραίτητων μέτρων αποτροπής της διασποράς του κορονοϊού. Οι φωτογραφίες και τα βίντεο είναι αδιάψευστοι μάρτυρες, παρά την απέλπιδα προσπάθεια των εξαγορασμένων  μίντια να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα   Από τη μία οι διαδηλωτές που τηρούσαν τις αποστάσεις φορώντας μάσκες κι από την άλλη ανεξέλεγκτα μπουλούκια αστυνομικών, αληθινές υγειονομικές βόμβες, που περιφέρονταν προπηλακίζοντας και συλλαμβάνοντας ανθρώπους.

   Με τις προχθεσινές κινητοποιήσεις, η αριστερά στο σύνολό της κατόρθωσε να συνδυάσει μια στάση υπευθυνότητας (με δεδομένες τις κρίσιμες συνθήκες που έχει διαμορφώσει η πανδημία) με την ταυτόχρονη έκφραση πολιτικής ανυπακοής ενάντια σε μια κυβέρνηση που με πρόσχημα τη δημόσια υγεία (την οποία βέβαια γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων της) απαγόρευσε κάθε εκδήλωση για το πολυτεχνείο επιχειρώντας να στοχοποιήσει και να φιμώσει οποιαδήποτε φωνή αντίδρασης απέναντι στις καταστροφικές πολιτικές της. Δεν της πέρασε. Η απαγόρευση της συγκέντρωσης όπως και κάθε συνάθροισης που υπερβαίνει (άκουσον, άκουσον!) το όριο των τεσσάρων ατόμων έσπασε στην πράξη.  Η κυβέρνηση έχασε μια μάχη.

   Αυτό έγινε κατορθωτό μόνο επειδή το αμέσως προηγούμενο  διάστημα  οι δυνάμεις και τα κόμματα της αριστεράς συντόνισαν το βηματισμό τους προκειμένου να απαντήσουν άμεσα και δυναμικά στις κυβερνητικές προκλήσεις και στη γιγάντωση του αυταρχισμού, με αποκορύφωμα το κοινό κείμενο των τριών κοινοβουλευτικών κομμάτων της αριστεράς ενάντια στην κυβερνητική αυθαιρεσία. Αυτή η ενωτική πρακτική πρέπει να βρει τη  συνέχειά της (όχι για να γίνουν όλοι ένα, κάτι που δεν το επιτρέπουν άλλωστε οι διαφορετικές στρατηγικές του καθενός), αλλά για να αντιμετωπίσουν και να αποκρούσουν αποτελεσματικά  έναν εχθρό κοινό για όλους.

    Τώρα που αποδείχτηκε ότι η κυβέρνηση δεν είναι άτρωτη, τώρα που η αυτοπεποίθηση του κόσμου του αγώνα βρίσκεται στην αρχή μιας  ανοδικής τροχιάς, τώρα που άρχισαν να διαφαίνονται οι προϋποθέσεις αντεπίθεσης , τώρα είναι η ώρα για τις δυνάμεις  και τον κόσμο  της αριστεράς να κλιμακώσουν την αντιπαράθεσή τους με την κυβέρνηση.  Μέσα στη βουλή, με συντονισμένη ενεργητική αντιπολίτευση, αλλά κυρίως στους δρόμους. Με κινητοποιήσεις του κόσμου της εργασίας, της παιδείας, της υγείας, έστω συμβολικού χαρακτήρα όσο διαρκεί η καραντίνα, αλλά το σημαντικότερο με την οργάνωση της  δυναμικής, μαζικής και παλλαϊκής απάντησης στην κυβέρνηση της νεοφιλελεύθερης βαρβαρότητας με το πέρας της καραντίνας. Χρήσιμη θα μπορούσε να αποδειχτεί και η κοινή, ενωτική και στοχευμένη παρουσία της αριστεράς στη δημόσια σφαίρα (πχ με τη διοργάνωση μιας κοινής συνέντευξης τύπου).

   Μπορούμε να αρχίσουμε να ξηλώνουμε το πουλόβερ του νεοφιλελεύθερου αυταρχισμού, ξεκινώντας από το ξέφτι που ήδη κρέμεται. Η αριστερά και το κίνημα πρέπει άμεσα να απαιτήσουν την παραίτηση του Υπουργού Προ- Πο Χρυσοχοϊδη. Αυτή μπορεί να είναι η πρώτη πράξη ενός έργου του οποίου το τέλος θα γραφτεί με την πτώση της πιο νεοφιλελεύθερης,  ανάλγητης κι αντιλαϊκής κυβέρνησης που γνώρισε η μεταπολίτευση.  

 

ΝΑ ΣΠΑΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΜΟ ΠΟΥ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ Η ΔΕΞΙΑ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑ

 

Πολιτική κίνηση «Σημαία του Σοσιαλισμού»