100 Χρόνια από τις απαρχές του σταλινισμού

του Δημήτρη Κατσορίδα

Εφέτος, τον Απρίλη, συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τότε που ο Στάλιν ανέλαβε γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής (Κ.Ε.) του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ).

Γιατί, άραγε, μας εν­δια­φέ­ρει αυτή η επέ­τειος ως γε­γο­νός; Διότι, αυτό που επα­κο­λού­θη­σε ση­μά­δε­ψε την πο­ρεία όλου του κομ­μου­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος. Ας δούμε πως εξε­λί­χθη­καν τα πράγ­μα­τα.

Στο 11ο Συ­νέ­δριο του Κ.Κ., που έγινε τον Μάρ­τιο του 1922, στο οποίο ο Στά­λιν δεν είπε τί­πο­τα, η νέα Κ.Ε. που εκλέ­χτη­κε από αυτό, τον όρισε γραμ­μα­τέα στις 4 Απρί­λη. Η θέση ήταν κα­θα­ρά τε­χνι­κή και άρα η από­φα­ση θε­ω­ρεί­το μι­κρής ση­μα­σί­ας. Ο Στά­λιν ήταν ελά­χι­στα γνω­στός έξω από την ιε­ραρ­χία του κόμ­μα­τος. Μά­λι­στα, δεν συ­μπε­ρι­λή­φθη­κε στις Επα­να­στα­τι­κές Φυ­σιο­γνω­μί­ες, δη­λα­δή στο βι­βλίο που έκ­δω­σε ο Λου­να­τσάρ­σκι το 1923.

Όμως, το 1922, είναι και η χρο­νιά της με­γά­λης κό­πω­σης. Ο εμ­φύ­λιος έχει τε­λειώ­σει, αφή­νο­ντας πίσω του εκα­τομ­μύ­ρια νε­κρούς, πολλά ορ­φα­νά, 3.000.000 απο­στρα­τευ­μέ­νους στρα­τιώ­τες του Κόκ­κι­νου Στρα­τού που είναι χωρίς ερ­γα­σία, αλλά και κα­τε­στραμ­μέ­νες τις υπο­δο­μές της χώρες (βιο­μη­χα­νία, δρό­μους, γέ­φυ­ρες, χωριά, αγρο­τι­κή πα­ρα­γω­γή, κ.λπ.). Οι έγνοιες της κα­θη­με­ρι­νής ζωής απα­σχο­λούν τους πά­ντες. Όλοι θέ­λουν να πά­ρουν μια ανάσα. Άρα, το πα­ρα­μι­κρό προ­νό­μιο έχει με­γά­λη βα­ρύ­τη­τα.

Το μο­νο­κομ­μα­τι­κό κα­θε­στώς που θε­σμο­θε­τή­θη­κε το 1922, αρ­χι­κά ως προ­σω­ρι­νό μέτρο, με ευ­θύ­νη της πλειο­ψη­φί­ας της ηγε­σί­ας του κόμ­μα­τος, άνοι­ξε τις πόρ­τες του σε χι­λιά­δες νέα μέλη, τα οποία, πολλά από αυτά, προ­έρ­χο­νταν από τον παλιό τσα­ρι­κό κρα­τι­κό μη­χα­νι­σμό και από τα ητ­τη­μέ­να κόμ­μα­τα. Το κόμμα ήταν πλέον πα­ντα­χού παρόν, επι­λύ­ο­ντας πο­λι­τι­κές, οι­κο­νο­μι­κές, κοι­νω­νι­κές, διοι­κη­τι­κές και στρα­τιω­τι­κές υπο­θέ­σεις. Αυτό σή­μαι­νε τη διό­γκω­ση του μη­χα­νι­σμού του (επό­πτες, διευ­θυ­ντές, ελεγ­κτές, λο­γι­στές, διοι­κη­τές, τε­χνι­κοί, γραμ­μα­τεί­ες, κ.λπ.). Βέ­βαια, αυτό ήταν και το βα­σι­κό ατού του Στά­λιν, ο οποί­ος ανα­πτύσ­σο­ντας τον μη­χα­νι­σμό, από τη θέση του γραμ­μα­τέα, στα­θε­ρο­ποιού­σε τη θέση του και τον έλεγ­χο επί των πά­ντων. Έτσι, στα­δια­κά, ανή­γα­γε τη θέση του Γε­νι­κού Γραμ­μα­τέα, στο άπαν της πο­λι­τι­κής του εξου­σί­ας. Το μόνο ιδε­ο­λο­γι­κό ρεύ­μα-φρά­ξια, που αντέ­δρα­σε, κατά τα έτη 1921-22, σθε­να­ρά στην τα­χύ­τα­τη γρα­φειο­κρα­τι­κο­ποί­η­ση του κόμ­μα­τος και του κρά­τους ήταν η Ερ­γα­τι­κή Αντι­πο­λί­τευ­ση του κόμ­μα­τος.

Ο Στά­λιν, με το που ανέ­λα­βε γραμ­μα­τέ­ας, ανα­διορ­γά­νω­σε όλο τον κα­θο­δη­γη­τι­κό μη­χα­νι­σμό, ο οποί­ος απο­τε­λεί­το στο εξής από τρεις ορ­γα­νι­σμούς της Κ.Ε.: το Πο­λι­τι­κό Γρα­φείο, το Ορ­γα­νω­τι­κό Γρα­φείο και τη Γραμ­μα­τεία, την οποία με­τέ­βαλ­λε στα­δια­κά στο πραγ­μα­τι­κό κέ­ντρο λήψης των απο­φά­σε­ων. Εδώ να πούμε ότι μόνο ο Στά­λιν ανήκε και στους τρεις ορ­γα­νι­σμούς. Όσον αφορά τη Γραμ­μα­τεία, στη­ρι­ζό­ταν σε δύο διευ­θύν­σεις: η μία είχε σχέση με την «ορ­γά­νω­ση και τους διο­ρι­σμούς» και η άλλη με την «ορ­γά­νω­ση και την εκ­παί­δευ­ση». Ο Στά­λιν δια­λέ­γει προ­σε­κτι­κά τους αν­θρώ­πους για τον μη­χα­νι­σμό, με κρι­τή­ριο πόσο πι­στοί είναι σ’ αυτόν.

Η τα­χεία συγ­χώ­νευ­ση κρά­τους-κόμ­μα­τος είχε ως συ­νέ­πεια τη ρου­τί­να, τα προ­νό­μια, την κα­ριέ­ρα, τη δια­φθο­ρά, τη με­τριό­τη­τα. Αυτοί οι άν­θρω­ποι ήθε­λαν ησυ­χία και όχι επα­να­στα­τι­κές πε­ρι­πέ­τειες. Ο Στά­λιν ήταν ο κύ­ριος εκ­φρα­στής αυτού του νέου στρώ­μα­τος της γρα­φειο­κρα­τί­ας, επει­δή αντα­πο­κρί­νο­νταν στις ανά­γκες της για ηρε­μία, ησυ­χία και εγ­γύ­η­ση των προ­νο­μί­ων. Γι’ αυτό, δεν είναι τυ­χαίο που από αυτά τα στρώ­μα­τα υπο­στη­ρί­χτη­κε η αντι­μαρ­ξι­στι­κή θε­ω­ρία, του Στά­λιν, περί «χτι­σί­μα­τος του σο­σια­λι­σμού σε μία μόνο χώρα», σε αντί­θε­ση με την κρι­τι­κή που ασκού­σε η Αρι­στε­ρή Αντι­πο­λί­τευ­ση, η οποία προ­έ­βλε­πε και προει­δο­ποιού­σε πως αν η ΕΣΣΔ πα­ρα­μεί­νει απο­μο­νω­μέ­νη, δεν ενι­σχυ­θούν τα σο­σια­λι­στι­κή στοι­χεία στην κοι­νω­νία (υλι­κο­τε­χνι­κή υπο­δο­μή, πο­λι­τι­στι­κό επί­πε­δο, ανά­πτυ­ξη της ερ­γα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας), κάτω από τη δη­μο­κρα­τι­κή εξου­σία των ερ­γα­ζο­μέ­νων, τότε η Σο­βιε­τι­κή Ένωση κιν­δυ­νεύ­ει αργά ή γρή­γο­ρα να απορ­ρο­φη­θεί από τον κα­πι­τα­λι­στι­κό πε­ρί­γυ­ρο, όπως και έγινε μετά το 1989.

Όταν τα γνω­στά ηγε­τι­κά στε­λέ­χη του κόμ­μα­τος (Ζη­νό­βιεφ, Κά­με­νεφ, Μπου­χά­ριν, Τρό­τσκι, Ρίκοφ, Ρα­κόφ­σκι κ.ά.) αντι­λή­φθη­καν τι είχε συμ­βεί, είναι πλέον αργά. Παρά τις αρ­χι­κές αντι­δρά­σεις τους, εντού­τοις στη συ­νέ­χεια αρ­κε­τοί από αυ­τούς θα συμ­βι­βα­στούν και αρ­γό­τε­ρα θα εκτε­λε­στούν στις δίκες της Μό­σχας, ενώ όσοι αντι­τά­χθη­καν, διώ­χτη­καν ανη­λε­ώς, όπως ήταν ο Τρό­τσκι και η Αρι­στε­ρή Αντι­πο­λί­τευ­ση.

Το κα­θε­στώς που στα­θε­ρο­ποι­ή­θη­κε από τον Στά­λιν, ενώ στη θε­ω­ρία δια­κή­ρυσ­σε τον σο­σια­λι­σμό, η πρα­κτι­κή του ήταν ασύμ­βα­τη με τον σο­σια­λι­σμό. Κα­τήρ­γη­σε τις πο­λι­τι­κές και συν­δι­κα­λι­στι­κές ελευ­θε­ρί­ες× την εξου­σία σφε­τε­ρί­στη­κε η γρα­φειο­κρα­τία, αφαι­ρώ­ντας την από την ερ­γα­τι­κή τάξη× κα­ταρ­γή­θη­κε το δι­καί­ω­μα των εθνών στην αυ­το­διά­θε­ση× το κό­στος της υπο­χρε­ω­τι­κής κο­λε­κτι­βο­ποί­η­σης και εκ­βιο­μη­χά­νι­σης ήταν υπερ­βο­λι­κό, με απο­τέ­λε­σμα τον βίαιο ξε­ρι­ζω­μό εκα­τομ­μυ­ρί­ων αγρο­τών από τις εστί­ες τους. Επι­πρό­σθε­τα, ο στα­λι­νι­σμός πι­σω­γύ­ρι­σε και όσες κα­τα­κτή­σεις είχαν επι­τευ­χθεί στα ζη­τή­μα­τα της κα­θη­μερ­νής ζωής. Το 1940 κα­ταρ­γεί­ται το επτά­ω­ρο ερ­γα­σί­ας και επα­νέρ­χε­ται το οκτά­ω­ρο, το δια­ζύ­γιο έγινε όλο και πιο δύ­σκο­λο, οι εκτρώ­σεις έγι­ναν πάλι πα­ρά­νο­μες, οι ώρες λει­τουρ­γί­ας των κέ­ντρων ημε­ρή­σιας φρο­ντί­δας κό­πη­καν και συ­νέ­πε­σαν μόνο με τις ώρες ημε­ρή­σιας ερ­γα­σί­ας, το εκ­παι­δευ­τι­κό σύ­στη­μα αυ­στη­ρο­ποι­ή­θη­κε, τα κο­ρί­τσια δι­δά­σκο­νταν στο σχο­λείο ει­δι­κά μα­θή­μα­τα που τα προ­ε­τοί­μα­ζαν για το ρόλο της συ­ζύ­γου και της μάνας, οι ιε­ρό­δου­λες συλ­λαμ­βά­νο­νταν ενώ η προη­γού­με­νη πο­λι­τι­κή των μπολ­σε­βί­κων ήταν η σύλ­λη­ψη μόνο των ιδιο­κτη­τών των οίκων ανο­χής και η εθε­λο­ντι­κή εκ­παί­δευ­ση αυτών των γυ­ναι­κών, κα­ταρ­γή­θη­κε η λαϊκή πο­λι­το­φυ­λα­κή, επα­νήλ­θε ο μό­νι­μος στρα­τός και η αστι­κή ιε­ραρ­χία σε αυτόν (π.χ. με την ενί­σχυ­ση της προ­νο­μιού­χας κά­στας των αξιω­μα­τι­κών, την κα­τάρ­γη­ση της δη­μο­κρα­τί­ας στο εσω­τε­ρι­κό του, κ.ά.τ.), ενώ η ελευ­θε­ρία στην τέχνη κα­τε­στά­λη και επι­βλή­θη­κε μόνο ο «σο­σια­λι­στι­κός ρε­α­λι­σμός». Οι δια­βό­η­τες Δίκες της Μό­σχας (1936-38), ήταν το απο­κο­ρύ­φω­μα του στα­λι­νι­σμού να κόψει κάθε δεσμό με τις μπολ­σε­βί­κι­κες πα­ρα­δό­σεις, αφα­νί­ζο­ντας όλη την παλιά γενιά του κόμ­μα­τος που έκανε την επα­νά­στα­ση του 1917. Όλα αυτά δυ­σφή­μη­σαν τα ιδα­νι­κά του σο­σια­λι­σμού.

Η εκ­κα­θά­ρι­ση του κόμ­μα­τος άνοι­ξε τον δρόμο σε μια νέα γενιά της γρα­φειο­κρα­τί­ας, η οποία όχι μόνο δεν είχε καμία σχέση με τις μπολ­σε­βί­κι­κες πα­ρα­δό­σεις και την Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση, αλλά διεύ­ρυ­νε σε όλα τα επί­πε­δα της κοι­νω­νί­ας τις ανα­τρο­πές που γέν­νη­σε η βίαιη εκ­βιο­μη­χά­νι­ση και κο­λε­κτι­βο­ποί­η­ση. Όταν, λοι­πόν, πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε το 18ο Συ­νέ­δριο του Κ.Κ., το 1939, αυτό έγινε στα ερεί­πια του πα­λιού μπολ­σε­βί­κι­κου κόμ­μα­τος. Από τα 1.589.000 μέλη, μόνο το 0,3% από αυτά, δη­λα­δή πε­ρί­που 5.000 μέλη είχαν προ­σχω­ρή­σει πριν από το 1917 στο κόμμα, ενώ 1% (δη­λα­δή, 16.000 μέλη) προ­σχώ­ρη­σαν το 1917 και ένα 10% των μελών προ­σχώ­ρη­σαν τα έτη 1918-1920 (Πηγή: Jean-Jacques Marie, Στά­λιν, εκ­δό­σεις Οδυσ­σέ­ας, σελ. 539).

Το συ­μπέ­ρα­σμα είναι ότι ο σο­σια­λι­σμός δεν δη­μιουρ­γεί­ται με δια­τα­γές, ούτε από «τα πάνω», αλλά προ­κύ­πτει μέσα από την γε­νι­κευ­μέ­νη κοι­νω­νι­κή αυ­το­δια­χεί­ρι­ση. Αυτό με τη σειρά του προ­ϋ­πο­θέ­τει την ελευ­θε­ρία ύπαρ­ξης και λει­τουρ­γί­ας δια­φο­ρε­τι­κών κομ­μά­των, ορ­γα­νώ­σε­ων, τά­σε­ων και συν­δι­κά­των, καθώς επί­σης του δι­καιώ­μα­τος στην απερ­γία και την κα­το­χύ­ρω­ση της ελευ­θε­ρί­ας του Τύπου. Το κρά­τος δεν ταυ­τί­ζε­ται με την κοι­νω­νία, διότι από τη φύση του είναι όρ­γα­νο κυ­ριαρ­χί­ας και εξα­να­γκα­σμού. Αντί­θε­τα, ο σο­σια­λι­σμός είναι έργο ζω­ντα­νό και δη­μιουρ­γι­κό των «από κάτω» και γι’ αυτό είναι απα­ραί­τη­τη η πλή­ρης ελευ­θε­ρία στη δράση τους.

Πηγή: 100 Χρόνια από τις απαρχές του σταλινισμού :: Rproject