James P. Cannon Στη μνήμη του Γέρου

Πρόκειται για την απομαγνητοφώνηση μίας ομιλίας του ηγέτη του αμερικάνικου SWP (Socialist Workers Party) Τζεύμς Κάνον, λίγες μέρες μετά την δολοφονία του Τρότσκι. Μας μεταφέρει στο κλίμα που υπήρχε τις μέρες της δολοφονίας του Τρότσκι.
Παραθέτουμε το κείμενο σε μετάφραση του συντρόφου Νίκου Ταμβακλή, όπως δημοσιεύθηκε στο site της ΟΚΔΕ Σπάρτακος.

 James P. Cannon

 Στη μνήμη του Γέρου

(Νεκρολογία του Τρότσκι)

 

28 Αυγούστου 1940

 

Αυτή η ομιλία εκφωνήθηκε στη συνάντηση για τη μνήμη του Λέοντα Τρότσκι που έγινε στο Diplomat Hotel της Νέας Υόρκης στις 28 Αυγούστου του 1940

Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην Socialist Appeal της 7 Σεπτεμβρίου 1940.

Ολόκληρη η συνειδητή ζωή του συντρόφου Τρότσκι, από την στιγμή που εντάχθηκε στο εργατικό κίνημα στην ρωσική επαρχιακή πόλη Νικολάγιεφ, στην ηλικία των δεκαοχτώ χρόνων, μέχρι τη στιγμή του θανάτου του στη Πόλη του Μεξικού, σαράντα δύο χρόνια αργότερα, υπήρξε ολοκληρωτικά αφιερωμένη στη δουλειά και στη πάλη για μια κεντρική ιδέα. Αγωνίστηκε για τη χειραφέτηση των εργατών και όλων των καταπιεσμένων ανθρώπων του κόσμου και το μετασχηματισμό της κοινωνίας από καπιταλιστική σε σοσιαλιστική μέσα από μια κοινωνική επανάσταση. Σύμφωνα με την αντίληψή του, αυτή η απελευθερωτική κοινωνική επανάσταση για να επιτύχει απαιτεί την ηγεσία ενός επαναστατικού πολιτικού κόμματος της εργατικής πρωτοπορίας.

Σε ολόκληρη τη συνειδητή ζωή του ο σύντροφος Τρότσκι ούτε μια φορά δεν απέκλινε από αυτή την ιδέα. Ποτέ δεν την αμφισβήτησε και ποτέ δεν σταμάτησε να παλεύει για την πραγματοποίησή της. Από το νεκροκρέβατό του, με το τελευταίο μήνυμα που έστειλε σε μας, τους μαθητές του – την τελευταία του διαθήκη – διακήρυξε την πίστη του στην ιδέα της ζωής του: «Πείτε στους φίλους μας ότι είμαι βέβαιος για τη νίκη της Τετάρτης Διεθνούς – προχωρήστε!»

Όλος ο κόσμος γνωρίζει το έργο του και τη διαθήκη του. Τα τηλεγραφήματα του παγκόσμιου τύπου μετέφεραν την τελευταία του διαθήκη και την έκαναν γνωστή σε εκατομμύρια ανθρώπους. Στο μυαλό και στις καρδιές όλων εκείνων που θρηνούν σε όλο τον κόσμο μαζί μας απόψε, μια σκέψη - ένα ερώτημα – κυριαρχεί : Θα επιβιώσει το κίνημα που δημιούργησε και ενέπνευσε; Θα μπορέσουν οι μαθητές του να κρατήσουν τις γραμμές τους ενωμένες, θα είναι σε θέση να εκτελέσουν τη διαθήκη του και να πραγματοποιήσουν τη χειραφέτηση των καταπιεσμένων μέσα από τη νίκη της Τετάρτης Διεθνούς;

Χωρίς τον παραμικρό δισταγμό δίνουμε καταφατική απάντηση σε αυτήν την ερώτηση. Αυτοί οι εχθροί που προβλέπουν την κατάρρευση του κινήματος του Τρότσκι χωρίς τον Τρότσκι, και εκείνοι οι λιγόψυχοι φίλοι που το φοβούνται, δείχνουν απλώς ότι δεν καταλαβαίνουν τον Τρότσκι, τι ήταν, τι σήμαινε και τι άφησε πίσω του. Ποτέ δεν έχει αφεθεί σε μια πενθούσα οικογένεια μια τόσο πλούσια κληρονομιά όπως αυτή που ο σύντροφος Τρότσκι, σαν προνοητικός πατέρας, άφησε στην οικογένεια της Τετάρτης Διεθνούς ως εντολοδόχους όλης της προοδευτικής ανθρωπότητας. Μας άφησε μια μεγάλη κληρονομιά ιδεών. Ιδέες που θα χαρτογραφήσουν την πάλη προς το μεγάλο ελεύθερο μέλλον όλης της ανθρωπότητας. Οι πανίσχυρες ιδέες του Τρότσκι αποτελούν το πρόγραμμά και τη σημαία μας. Αποτελούν έναν σαφή οδηγό για δράση μέσα στις πολυπλοκότητες της εποχής μας, και μια διαρκή διαβεβαίωση ότι έχουμε δίκιο και ότι η νίκη μας είναι αναπόφευκτη.

Ο ίδιος ο Τρότσκι πίστευε ότι οι ιδέες αποτελούν την μεγαλύτερη δύναμη στον κόσμο. Οι συγγραφείς τους μπορεί να σκοτωθούν, αλλά οι ιδέες, αφού βγουν στη δημοσιότητα, ζουν τη δική τους ζωή. Αν είναι σωστές ιδέες, βρίσκουν το δρόμο τους μέσα από όλα τα εμπόδια. Αυτή ήταν η κεντρική, η κυρίαρχη αντίληψη της φιλοσοφίας του συντρόφου Τρότσκι. Μας την εξήγησε πολλές, πολλές φορές. Κάποτε έγραψε: «Δεν είναι το κόμμα που κάνει το πρόγραμμα [την ιδέα]. Είναι το πρόγραμμα που κάνει το κόμμα». Σε ένα γράμμα που μου απηύθυνε προσωπικά έγραφε: «Εμείς δουλεύουμε με τη πιο σωστές και ισχυρές ιδέες του κόσμου, με ανεπαρκείς αριθμητικές δυνάμεις και υλικά μέσα. Όμως οι σωστές ιδέες, μακροπρόθεσμα, κατακτούν πάντοτε και κάνουν διαθέσιμα για τις ίδιες τα υλικά μέσα και τις δυνάμεις.»

Ο Τρότσκι, σαν μαθητής του Μαρξ, πίστευε, όπως και ο Μαρξ, ότι «μια ιδέα, όταν διαποτίσει τη μάζα, γίνεται υλική δύναμη». Πιστεύοντας αυτό, ο σύντροφος Τρότσκι ποτέ δεν αμφέβαλλε ότι το έργο του θα επιζήσει μετά απ’ αυτόν. Πιστεύοντας αυτό, μπορούσε να διακηρύξει από το νεκροκρέβατό του την πίστη του για τη μελλοντική νίκη της Τετάρτης Διεθνούς που ενσαρκώνει τις ιδέες του. Αυτοί που αμφιβάλλουν γι’ αυτό δεν γνωρίζουν τον Τρότσκι.

Ο ίδιος ο Τρότσκι πίστευε ότι η μεγαλύτερη σημασία του, η μεγαλύτερη αξία του, δεν έγκειτο στη φυσική του ζωή, δεν έγκειτο στις επικές του πράξεις, που στην σαρωτική τους έκταση και το μεγαλείο τους επισκιάζουν τις πράξεις όλων των ηρωικών μορφών της ιστορίας, αλλά σε αυτό που θα άφηνε πίσω του όταν οι δολοφόνοι κάνουν τη δουλειά τους. Γνώριζε ότι η μοίρα του ήταν σφραγισμένη και εργαζόταν ενάντια στο χρόνο για να αφήσει ό,τι είναι δυνατόν σε εμάς, και μέσα από μας στην ανθρωπότητα. Σε όλη τη διάρκεια των έντεκα χρόνων της τελευταίας εξορίας του αλυσοδέθηκε στο γραφείο του σαν σκλάβος σε κάτεργο και εργαζόταν όπως κανένας από εμάς δεν μπορεί να εργαστεί, με τέτοια ενέργεια, τέτοια επιμονή και αυτοπειθαρχία, όπως μόνο μεγαλοφυείς άνθρωποι μπορούν να κάνουν. Δούλεψε παλεύοντας με το χρόνο για να μεταγγίσει μέσα από τη πένα του όλο το πλούσιο περιεχόμενο του δυνατού μυαλού του και να το διατηρήσει σε μόνιμη γραπτή μορφή για εμάς και γι’ αυτούς που θα έλθουν μετά από εμάς.

Ολόκληρος ο Τρότσκι, όπως και ολόκληρος ο Μαρξ, διασώζεται στα βιβλία του, στα άρθρα του και στις επιστολές του. Η ογκώδης αλληλογραφία του, που περιέχει μερικές από τις λαμπρότερες σκέψεις του και τα πιο ενδόμυχα προσωπικά συναισθήματα και αντιλήψεις του, πρέπει τώρα να συλλεχθεί και να δημοσιευτεί. Όταν γίνει αυτό, όταν οι επιστολές του δημοσιευθούν μαζί με τα βιβλία, τις μπροσούρες και τα άρθρα του, εμείς και όλοι όσοι συμμετέχουμε στον αγώνα για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας θα έχουμε ακόμη δίπλα μας το Γέρο μας για να μας βοηθάει.

Αυτός γνώριζε ότι ο υπερ-Βοργίας του Κρεμλίνου, ο Κάιν-Στάλιν, που έχει αφανίσει ολόκληρη τη γενιά της Οκτωβριανής Επανάστασης, τον είχε βάλει στο σημάδι για να τον δολοφονήσει και θα το πετύχαινε αργά ή γρήγορα. Γι’ αυτό εργάζονταν τόσο επιτακτικά. Αυτός είναι ο λόγος που βιάζονταν να γράψει ό,τι είχε στο μυαλό του και να το βάλει στο χαρτί σε μόνιμη μορφή, όπου κανένας δεν θα μπορούσε να το καταστρέψει.

Μόλις χθες το βράδυ, στο δείπνο, μιλούσα με έναν από τους πιστούς γραμματείς του Γέρου - έναν νεαρό σύντροφο που τον είχε υπηρετήσει για πολύ καιρό και γνώριζε την προσωπική του ζωή, καθώς την έζησε πιο στενά τα τελευταία χρόνια της εξορίας του. Τον παρότρυνα να γράψει τις αναμνήσεις του χωρίς καθυστέρηση. Του είπα: «Πρέπει όλοι να γράψουμε ό,τι γνωρίζουμε για τον Τρότσκι. Ο καθένας πρέπει να καταγράψει τις αναμνήσεις και τις εντυπώσεις του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κινηθήκαμε στην τροχιά της μεγαλύτερης μορφής της εποχής μας. Εκατομμύρια άνθρωποι, οι γενιές που θα έρθουν, θα διψούν για κάθε κομματάκι πληροφορίας, κάθε λέξη, κάθε εντύπωση που ρίχνει φως σ’ αυτόν, στις ιδέες του, στους στόχους του και στην προσωπική του ζωή».

Αυτός μου απάντησε: "Μπορώ να γράψω μόνο για τα προσωπικά του χαρίσματα όπως τα παρατήρησα. Τη μεθοδικότητά του στην εργασία, την ανθρωπιά του, τη γενναιοδωρία του. Αλλά δεν μπορώ να γράψω οτιδήποτε νέο για τις ιδέες του. Αυτές είναι ήδη καταγεγραμμένες. Οτιδήποτε είχε να πει, οτιδήποτε είχε στο μυαλό του, βρίσκεται στο χαρτί. Φαινόταν σαν να είναι αποφασισμένος να σκάψει στο βάθος του μυαλού του, να βγάλει τα πάντα και να τα δώσει στον κόσμο με τα γραπτά του. Πολύ συχνά θυμάμαι, προέκυπτε στο βραδινό τραπέζι κάποια περιστασιακή συζήτηση για κάποιο θέμα. Γινόταν μια ανεπίσημη συζήτηση και ο Γέρος εξέφραζε κάποιες καινούργιες απόψεις. Κατά κανόνα, σχεδόν πάντοτε, οι συμβολές της συζήτησης του βραδινού τραπεζιού θα έβρισκαν έκφραση λίγο αργότερα σε ένα βιβλίο, σε ένα άρθρο ή σε μια επιστολή".

Δεν σκότωσαν τον Τρότσκι με ένα χτύπημα όταν ο δολοφόνος, ο πράκτορας του Στάλιν, χτύπησε με την αξίνα το πίσω μέρος του κρανίου του. Αυτό ήταν απλώς το τελευταίο χτύπημα. Τον σκότωναν πόντο - πόντο. Τον σκότωσαν πολλές φορές. Τον σκότωσαν επτά φορές όταν δολοφόνησαν τους επτά γραμματείς του. Τον σκότωσαν τέσσερις φορές όταν δολοφόνησαν τα τέσσερα παιδιά του. Τον σκότωσαν όταν δολοφονήθηκαν οι παλιοί συνεργάτες του στη Ρωσική Επανάσταση.

Παρ’ όλα αυτά, όμως, εξακολούθησε να ανταποκρίνεται στα καθήκοντά του. Παρότι γερνούσε και η υγεία του χειροτέρευε, πέρασε μέσα απ’ όλα αυτά τα ηθικά, συναισθηματικά και σωματικά πλήγματα για να ολοκληρώσει τη διαθήκη του για την ανθρωπότητα όσο είχε ακόμα χρόνο. Τα συγκέντρωσε όλα μαζί - κάθε σκέψη, κάθε ιδέα, κάθε μάθημα από την προηγούμενη εμπειρία του - για να δημιουργήσει έναν γραπτό θησαυρό για εμάς, έναν θησαυρό που δεν μπορούν να καταστρέψουν ο σκώρος και η σκουριά.

Υπάρχει μια βαθιά διαφορά ανάμεσα στον Τρότσκι και τους άλλους μεγάλους άνθρώπους της δράσης και τους πολιτικούς ηγέτες που κάποια στιγμή στη ζωή τους επηρέασαν μεγάλες μάζες. Η δύναμη τέτοιων ανθρώπων, σχεδόν όλων, ήταν κάτι προσωπικό, κάτι που δεν μεταδίδονταν στους άλλους. Η επιρροή τους δεν επέζησε μετά από το θάνατό τους. Θυμηθείτε απλώς για μια στιγμή τους μεγάλους άντρες της γενιάς μας ή της μόλις προηγούμενης γενιάς: Κλεμανσώ, Χίντενμπουργκ, Γουίσλοn, Θίοντορ Ρούζβελτ, Μπράιαν. Τους ακολούθησαν και τους εμπιστεύθηκαν μεγάλες μάζες. Αλλά τώρα είναι νεκροί και όλη τους η επιρροή πέθανε μαζί τους. Τίποτα δεν απομένει απ’ αυτούς παρά μνημεία και επικήδειοι. Τίποτα άλλο δεν τους διέκρινε, εκτός από την προσωπικότητά τους. Υπήρξαν ευκαιριακοί, ηγέτες της μιας ημέρας. Δεν άφησαν πίσω τους ιδέες για να καθοδηγήσουν και να εμπνεύσουν τους ανθρώπους όταν το σώμα τους έγινε σκόνη και οι προσωπικότητές τους έγιναν μια ανάμνηση.

Αυτό δεν ισχύει για τον Τρότσκι. Δεν ήταν το ίδιο γι’ αυτόν. Αυτός υπήρξε διαφορετικός. Σίγουρα υπήρξε και αυτός επίσης άνθρωπος της δράσης. Οι πράξεις του ενσωματώθηκαν στη μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Όμως, σε αντίθεση με τους οπορτουνιστές και τους ηγέτες της μιας ημέρας, οι πράξεις του ήταν εμπνευσμένες από μεγάλες ιδέες, και αυτές οι ιδέες εξακολουθούν να ζουν. Δεν έκανε μόνο μια επανάσταση. Έγραψε την ιστορία της και εξήγησε τους βασικούς νόμους που διέπουν όλες τις επαναστάσεις. Στην «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης», που αυτός θεωρούσε το καλύτερο έργο του, μας έδωσε έναν οδηγό για τη δημιουργία νέων επαναστάσεων, ή μάλλον, για την επέκταση της επανάστασης που ξεκίνησε τον Οκτώβρη του 1917σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο Τρότσκι, ο μεγάλος άνθρωπος των ιδεών, υπήρξε ο ίδιος μαθητής ενός ακόμη μεγαλύτερου – του Μαρξ. Ο Τρότσκι δεν δημιούργησε ούτε ισχυρίστηκε ότι δημιούργησε τις πιο θεμελιώδεις ιδέες που ανέπτυξε. Έχτισε πάνω στα θεμέλια που έριξαν οι μεγάλοι χτίστες του 19ου αιώνα - ο Μαρξ και ο Ένγκελς. Επιπλέον, πέρασε από τη μεγάλη σχολή του Λένιν και διδάχθηκε από αυτόν. Η ιδιοφυΐα του Τρότσκι συνίσταται στην πλήρη αφομοίωση των ιδεών που κληροδότησαν οι Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν. Κατέκτησε τη μέθοδο τους. Ανέπτυξε τις ιδέες τους στις σύγχρονες συνθήκες, και τις εφάρμοσε με επιδέξιο τρόπο στη σύγχρονη πάλη του προλεταριάτου. Αν θέλετε να καταλάβατε τον Τρότσκι, πρέπει να γνωρίζετε ότι ήταν ένας μαθητής του Μαρξ, ένας ορθόδοξος μαρξιστής. Πολέμησε κάτω από τη σημαία του μαρξισμού για σαράντα δύο χρόνια! Τον τελευταίο χρόνο της ζωής του έβαλε τα πάντα στην άκρη προκειμένου να πολεμήσει σε μια μεγάλη πολιτική και θεωρητική μάχη για την υπεράσπιση του μαρξισμού στις τάξεις της Τέταρτης Διεθνούς! Το τελευταίο του άρθρο, που αφέθηκε πάνω στο γραφείο του σε ατελή μορφή, το τελευταίο άρθρο με το οποίο ασχολήθηκε, ήταν η υπεράσπιση του μαρξισμού ενάντια στους σύγχρονους ρεβιζιονιστές και σκεπτικιστές. Η δύναμη του Τρότσκι, πρώτα απ' όλα και πάνω απ' όλα, ήταν η δύναμη του μαρξισμού.

Θέλετε μια συγκεκριμένη εικόνα της δύναμης των μαρξιστικών ιδεών; Απλώς σκεφτείτε αυτό: όταν ο Μαρξ πέθανε, το 1883, ο Τρότσκι ήταν μόλις τεσσάρων ετών. Ο Λένιν ήταν μόλις δεκατεσσάρων. Κανένας τους δεν θα μπορούσε να γνωρίζει τον Μαρξ ή οτιδήποτε γι’ αυτόν. Ωστόσο και οι δύο έγιναν σπουδαίες ιστορικές προσωπικότητες εξ αιτίας του Μαρξ, επειδή ο Μαρξ είχε κυκλοφορήσει ιδέες στον κόσμο πριν αυτοί να γεννηθούν. Αυτές οι ιδέες ζούσαν τη δική τους ζωή. Αυτές διαμόρφωσαν τις ζωές του Λένιν και του Τρότσκι. Οι ιδέες του Μαρξ ήταν μαζί τους και καθοδήγησαν κάθε βήμα τους όταν έκαναν τη μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία.

Έτσι θα επηρεάσουν κι εμάς, τους μαθητές του που ζούμε μετά από αυτός, οι ιδέες του Τρότσκι, που αποτελούν μια ανάπτυξη των ιδεών του Μαρξ. Θα διαμορφώσουν τις ζωές πολύ σημαντικότερων μαθητών που δεν έχουν ακόμη έρθει, που δεν γνωρίζουν ακόμη ούτε το όνομα του Τρότσκι. Κάποιοι που προορίζονται να είναι οι σημαντικότεροι τροτσκιστές παίζουν σήμερα στις αυλές των σχολείων. Θα ανατραφούν με τις ιδέες του Τρότσκι, όπως αυτός και ο Λένιν ανατράφηκαν με τις ιδέες του Μαρξ και του Ένγκελς.

Πράγματι, το κίνημά μας στις Ηνωμένες Πολιτείες διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε με τις ιδέες του, χωρίς τη φυσική του παρουσία, χωρίς ακόμη και οποιαδήποτε επικοινωνία κατά την πρώτη περίοδο. Ο Τρότσκι ήταν εξόριστος και απομονωμένος στην Άλμα Άτα όταν ξεκίνησε η πάλη για τον τροτσκισμό σ’ αυτή τη χώρα, το 1928. Εμείς δεν είχαμε επαφή μαζί του και για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν γνωρίζαμε αν ήταν νεκρός ή ζωντανός. Δεν είχαμε ούτε μια συλλογή των γραπτών του. Όλα όσα είχαμε ήταν ένα και μοναδικό επίκαιρο κείμενό του – η «Κριτική του Σχεδίου Προγράμματος της Κομιντέρν». Αυτό ήταν αρκετό. Στο φως αυτού του μοναδικού κειμένου είδαμε τον δρόμο μας, ξεκινήσαμε την πάλη μας με μεγάλη αυτοπεποίθηση, περάσαμε από τη διάσπαση χωρίς να διστάσουμε, χτίσαμε τη δομή της εθνικής μας οργάνωσης και καθιερώσαμε το εβδομαδιαίο μας τροτσκιστικό έντυπο. Το κίνημά μας χτίστηκε σταθερά από την αρχή και παρέμεινε σταθερό επειδή βασίστηκε στις ιδέες του Τρότσκι. Χρειάστηκε σχεδόν ένας χρόνος προτού μπορέσουμε να αποκαταστήσουμε άμεση επικοινωνία με το Γέρο.

Έτσι συνέβη με τα τμήματα της Τετάρτης Διεθνούς σε όλο το κόσμο. Ελάχιστοι μεμονωμένοι σύντροφοι έχουν συναντήσει ποτέ τον Τρότσκι πρόσωπο με πρόσωπο. Όμως, παντού τον γνωρίζουν. Στη Κίνα, και πέρα από τους μεγάλους ωκεανούς, στη Χιλή, στην Αργεντινή, στη Βραζιλία. Στην Αυστραλία και πρακτικά σε κάθε χώρα της Ευρώπης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, στον Καναδά, στην Ινδοκίνα, στην Νότια Αφρική. Αυτοί δεν τον έχουν δει ποτέ, αλλά οι ιδέες του Τρότσκι τους ενώνουν σε ένα ομοιογενές και σταθερό παγκόσμιο κίνημα. Έτσι θα συνεχίσει να είναι και μετά από τον φυσικό του θάνατο. Δεν υπάρχει περιθώριο για αμφιβολία.

Η θέση του Τρότσκι στην ιστορία έχει ήδη εδραιωθεί. Θα σταθεί για πάντα σε μια ιστορικά περίοπτη θέση δίπλα στους άλλους τρεις γίγαντες του προλεταριάτου: τον Μαρξ, τον Ένγκελς και τον Λένιν. Είναι πιθανό, είναι πράγματι πολύ πιθανό, ότι στην ιστορική μνήμη της ανθρωπότητας, το όνομά του θα προκαλεί σε όλους την πιο θερμή αγάπη, την πιο θερμή ευγνωμοσύνη. Επειδή πολέμησε τόσο πολύ, ενάντια σε έναν τόσο εχθρικό κόσμο, τόσο ειλικρινά, τόσο ηρωικά, και με τέτοια ανιδιοτελή αφοσίωση!

Οι μελλοντικές γενιές της απελευθερωμένης ανθρωπότητας θα ανατρέχουν με ακόρεστο ενδιαφέρον σε αυτή την παρανοϊκή εποχή της αντίδρασης, της αιματηρής βίας και της κοινωνικής αλλαγής - αυτή την εποχή της θανάσιμης αγωνίας ενός κοινωνικού συστήματος και των πόνων της γέννας ενός άλλου. Όταν βλέπουν μέσα από το πρίσμα του ιστορικού πώς οι καταπιεσμένες μάζες των ανθρώπων έψαχναν παντού αβέβαιες, τυφλωμένες και συγχυσμένες, θα αναφέρουν με απεριόριστη αγάπη το όνομα της μεγαλοφυίας που μας έδωσε φως, της μεγάλης καρδιάς που μας έδωσε θάρρος.

Απ’ όλες τις μεγάλες μορφές της εποχής μας, απ’ όλες τις δημόσιες προσωπικότητες στις οποίες οι μάζες στρέφονταν για καθοδήγηση σε αυτούς τους τρομερά δύσκολους καιρούς, μόνο ο Τρότσκι μας εξήγησε τα πράγματα, μόνο αυτός μας φώτισε μέσα στο σκοτάδι. Μόνο το μυαλό του ξεμπέρδεψε τα μυστήρια και τις πολυπλοκότητες της εποχής μας. Το μεγάλο μυαλό του Τρότσκι ήταν αυτό που φοβόντουσαν όλοι οι εχθροί του. Δεν μπορούσαν να τον αντιπαλέψουν. Δεν μπορούσαν να του απαντήσουν. Στην απίστευτα φρικτή μέθοδο με την οποία τον σκότωσαν κρύβεται ένας βαθύς συμβολισμός. Κατέφεραν ένα χτύπημα στο μυαλό του! Όμως τα πιο πλούσια γεννήματα αυτού του μυαλού είναι ακόμα ζωντανά. Είχαν ήδη δραπετεύσει και δεν μπορούν ποτέ να συλληφθούν ξανά και να καταστραφούν.

Δεν προσπαθούμε να υποβαθμίσουμε το χτύπημα που έχει δοθεί σε εμάς, στο κίνημά μας και στον κόσμο. Είναι η χειρότερη καταστροφή. Έχουμε χάσει κάτι ανεκτίμητης αξίας, που δεν μπορεί ποτέ να ανακτηθεί. Έχουμε χάσει την έμπνευση της φυσικής του παρουσίας, τις σοφές συμβουλές του. Όλα αυτά χάνονται για πάντα. Ο ρωσικός λαός έχει υποστεί το πιο τρομερό πλήγμα απ’ όλους. Αλλά από το γεγονός ότι η σταλινική καμαρίλα έπρεπε να σκοτώσει τον Τρότσκι μετά από έντεκα χρόνια, ότι έπρεπε να τον πλησιάσουν από τη Μόσχα, να αφιερώσουν όλη την ενέργεια και τα σχέδιά τους στο πώς να καταστρέψουν τη ζωή του Τρότσκι - αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη μαρτυρία ότι ο Τρότσκι ζούσε ακόμη μέσα στις καρδιές του ρωσικού λαού. Δεν πίστευαν τα ψέματα. Περίμεναν και ήλπιζαν στην επιστροφή του. Τα λόγια του είναι ακόμα εκεί. Η μνήμη του είναι ζωντανή μέσα στις καρδιές τους.

Λίγες μόλις ημέρες πριν από το θάνατο του συντρόφου Τρότσκι, οι εκδότες του ρωσικού Δελτίου δέχτηκαν ένα γράμμα από τη Ρίγα. Είχε ταχυδρομηθεί πριν από την ενσωμάτωση της Λετονίας στη Σοβιετική Ένωση. Έλεγαν με απλά λόγια ότι η «Ανοιχτή Επιστολή προς τους Εργάτες της ΕΣΣΔ» του Τρότσκι είχε φτάσει σ’ αυτούς, είχε γεμίσει τις καρδιές τους με θάρρος και τους έδειξε το δρόμο. Η επιστολή ανέφερε ότι το μήνυμα του Τρότσκι είχε απομνημονευθεί, λέξη προς λέξη, και θα περνούσε από στόμα σε στόμα, ανεξάρτητα από το τι θα μπορούσε να συμβεί. Πιστεύουμε πραγματικά ότι τα λόγια του Τρότσκι θα επιζήσουν στη Σοβιετική Ένωση περισσότερο από το αιματηρό καθεστώς του Στάλιν. Στην επερχόμενη μεγάλη ημέρα της απελευθέρωσης, το μήνυμα του Τρότσκι θα γίνει η σημαία του ρωσικού λαού.

Όλος ο κόσμος γνωρίζει ποιος σκότωσε τον σύντροφο Τρότσκι. Ο κόσμος γνωρίζει ότι από το νεκροκρέβατό του κατηγόρησε τον Στάλιν και την GPU του για τη δολοφονία. Η δήλωση του δολοφόνου, που είχε προετοιμαστεί πριν από το έγκλημα, είναι η τελική απόδειξη, αν χρειάζεται άλλη απόδειξη, ότι η δολοφονία ήταν μια δουλειά της GPU. Είναι μια επανάληψη των ψεμάτων των δικών της Μόσχας. Είναι μια ηλίθια αστυνομικής έμπνευσης προσπάθεια, της τελευταίας στιγμής, να ανασυσταθούν οι σκευωρίες που είχαν απαξιωθεί στα μάτια όλου του κόσμου. Τα κίνητρα για τη δολοφονία προέκυψαν από την παγκόσμια αντίδραση, τον φόβο της επανάστασης και τα αισθήματα μίσους και εκδίκησης των προδοτών. Ο Άγγλος ιστορικός Μακώλεϋ έχει σχολιάσει ότι οι αποστάτες ανά τους αιώνες έχουν εκδηλώσει μια ακραία κακεντρέχεια απέναντι σε αυτούς που έχουν προδώσει. Ο Στάλιν και η συμμορία των προδοτών του έχουν κυριευθεί από ένα λυσσαλέο μίσος για τον άνθρωπο που τους θυμίζει το παρελθόν τους. Ο Τρότσκι, το σύμβολο της μεγάλης επανάστασης, τους υπενθύμιζε συνεχώς την υπόθεση που εγκατέλειψαν και πρόδωσαν, και τον μισούσαν για αυτό. Τον μισούσαν για όλες τις αρετές και τις σπουδαίες ανθρώπινες ιδιότητες που ενσάρκωνε και οι οποίες τους ήταν εντελώς ξένες. Ήταν αποφασισμένοι να τον εξαλείψουν με κάθε κόστος.

Τώρα έρχομαι σε ένα ζήτημα που είναι πολύ οδυνηρό, μια σκέψη που, είμαι σίγουρος, είναι στο μυαλό όλων μας. Τη στιγμή που διαβάζαμε για την επιτυχία της επίθεσης, είμαι βέβαιος ότι όλοι μεταξύ μας αναρωτιόμασταν: δε θα μπορούσαμε να τον είχαμε σώσει για ένα ακόμη χρονικό διάστημα; Αν είχαμε προσπαθήσει πιο σκληρά, αν είχαμε κάνει περισσότερα γι' αυτόν - δε θα μπορούσαμε να τον είχαμε σώσει; Αγαπητοί σύντροφοι, ας μην κατηγορούμε τους εαυτούς μας. Ο σύντροφος Τρότσκι ήταν καταδικασμένος σε θάνατο εδώ και χρόνια. Οι προδότες της επανάστασης γνώριζαν ότι η επανάσταση ζούσε μέσα του, η παράδοση, η ελπίδα. Όλα τα μέσα ενός ισχυρού κράτους, που κινούνταν από το μίσος και την εκδικητικότητα του Στάλιν, επιστρατεύτηκαν για τη δολοφονία ενός και μόνο ανθρώπου, χωρίς μέσα και με μια μικρή ομάδα οπαδών. Όλοι οι συνεργάτες του έχουν θανατωθεί, επτά από τους πιστούς γραμματείς, τα τέσσερα παιδιά του. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι τον είχαν σημαδεμένο για να τον σκοτώσουν αφότου εξορίστηκε από τη Ρωσία, εμείς τον προστατεύσαμε για έντεκα χρόνια! Αυτά ήταν τα πιο γόνιμα χρόνια ολόκληρης της ζωής του. Αυτά ήταν τα χρόνια που κάθισε σε πλήρη ωριμότητα για να αφιερωθεί στο έργο της ανακεφαλαίωσης και διαμόρφωσης σε μόνιμη γραπτή μορφή των πορισμάτων των εμπειριών του και των σκέψεων του.

Τα νωθρά αστυνομικά μυαλά τους δεν μπορούν να γνωρίζουν ότι ο Τρότσκι άφησε πίσω του τον καλύτερο εαυτό του. Ακόμη και πεθαμένος,, τους ματαίωσε τα σχέδια. Γιατί ο Τρότσκι άφησε πίσω του αυτό που ήθελαν περισσότερο απ’ όλα να σκοτώσουν – τη μνήμη και την ελπίδα της επανάστασης.

 

 Εάν κατηγορείτε τον εαυτό σας ή εμάς επειδή αυτή η δολοφονική μηχανή κατόρθωσε να πλησιάσει τελικά τον Τρότσκι και να τον σκοτώσει, θα πρέπει να θυμηθείτε ότι είναι πολύ δύσκολο να προστατέψετε οποιονδήποτε από τους δολοφόνους. Ο δολοφόνος που καιροφυλακτεί το θύμα του νύχτα και μέρα, συχνά διαπερνά και την καλύτερη προστασία. Ακόμα και οι τσάροι της Ρωσίας και άλλοι ηγέτες, περιτριγυρισμένοι από όλες τις αστυνομικές δυνάμεις των μεγάλων κρατών, δεν μπορούσαν πάντοτε να αποφύγουν τη δολοφονία από μικρές ομάδες αποφασισμένων τρομοκρατών, εξοπλισμένων με τα πιο περιορισμένα μέσα. Αυτό συνέβη περισσότερες από μια φορές στη Ρωσία κατά τις προ-επαναστατικές ημέρες. Και εδώ, στην περίπτωση του Τρότσκι, είχαμε όλα αυτά από την ανάποδη. Όλα τα μέσα ήταν στην πλευρά των δολοφόνων. Ένας μεγάλος κρατικός μηχανισμός, που μετατράπηκε σε δολοφονική μηχανή, εναντίον ενός ανθρώπου και λίγων αφοσιωμένων μαθητών. Επομένως, αν τελικά διαπέρασαν την προστασία, εμείς πρέπει μόνο να αναρωτηθούμε, κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να το αποτρέψουμε ή να το αναβάλουμε; Ναι, κάναμε το καλύτερο δυνατό. Με πλήρη συνείδηση, πρέπει να πούμε ότι κάναμε το καλύτερο δυνατό.

Τις τελευταίες εβδομάδες μετά τη δολοφονική απόπειρα της 24ης Μαΐου, θέσαμε και πάλι στην ημερήσια διάταξη της ηγετικής μας επιτροπής το ζήτημα της προστασίας του συντρόφου Τρότσκι. Όλοι οι σύντροφοι συμφώνησαν ότι αυτό είναι το πιο σημαντικό καθήκον μας, το πιο σημαντικό για τις μάζες όλου του κόσμου και για τις μελλοντικές γενιές, ότι πάνω απ’ όλα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να προστατεύσουμε τη ζωή της ιδιοφυΐας μας, του συντρόφου μας, που μας βοήθησε και μας καθοδήγησε τόσο καλά. Μια αντιπροσωπεία ηγετών του κόμματος πραγματοποίησε επίσκεψη στο Μεξικό. Αποδείχθηκε ότι ήταν η τελευταία μας επίσκεψη. Εκεί, με την ευκαιρία αυτή, σε συνεννόηση μαζί του, συμφωνήσαμε σε μια νέα καμπάνια για την ενίσχυση της φρουράς. Σε αυτήν εδώ τη χώρα, συλλέξαμε χρήματα για να οχυρώσουμε το σπίτι, δαπανώντας χιλιάδες δολάρια. Όλα τα μέλη μας και οι συμπαθούντες ανταποκρίθηκαν με μεγάλες θυσίες και γενναιοδωρία.

Όμως η δολοφονική μηχανή παρεισέφρησε. Αλλά όσοι βοήθησαν ακόμη και στο μικρότερο βαθμό, είτε οικονομικά είτε με τις σωματικές τους δυνάμεις, όπως οι γενναίοι νεαροί σύντροφοί μας της φρουράς, δεν θα μετανιώσουν ποτέ γι' αυτό που έκαναν για να προστατεύσουν και να βοηθήσουν τον Γέρο.

Την ώρα που ο σύντροφος Τρότσκι δεχόταν το τελικό θανάσιμο χτύπημα, επέστρεφα με το τρένο από ένα ειδικό ταξίδι στη Μινεάπολη. Είχα πάει εκεί με σκοπό να κανονίσω να κατεβούν και να ενισχύσουν τη φρουρά στο Κογιοακάν νέοι σύντροφοι, ειδικά καταρτισμένοι. Στο δρόμο της επιστροφής, καθόμουν στο τρένο με το αίσθημα της ικανοποίησης ότι ο σκοπός του ταξιδιού είχε επιτευχθεί, ότι είχαν διασφαλισθεί οι ενισχύσεις της φρουράς.

Στη συνέχεια, καθώς το τρένο περνούσε μέσα από τη Πενσυλβάνια, γύρω στις τέσσερις το πρωί, έφεραν τις πρώτες εφημερίδες με την είδηση ότι ο δολοφόνος διαπέρασε τη γραμμή άμυνας και χτύπησε με μια αξίνα το κεφάλι του συντρόφου Τρότσκι. Αυτή ήταν η αρχή μιας τρομερής ημέρας, της πιο θλιβερής μέρας της ζωής μας, όταν περιμέναμε, ώρα με την ώρα, ενώ ο Γέρος έδινε την τελευταία του μάχη και πάλευε μάταια με το θάνατο. Αλλά ακόμη και τότε, σε εκείνη την ώρα της τρομερής θλίψης, όταν λάβαμε το μοιραίο μήνυμα με το υπεραστικό τηλεφώνημα: «Ο Γέρος είναι νεκρός» - ακόμη και τότε, δεν επιτρέψαμε στον εαυτό μας να σταματήσουμε για να κλάψουμε. Αφιερωθήκαμε αμέσως στο έργο να υπερασπιστούμε τη μνήμη του και να υλοποιήσουμε τη διαθήκη του. Και εργαστήκαμε πιο σκληρά από ποτέ, γιατί για πρώτη φορά συνειδητοποιήσαμε πλήρως ότι τώρα πρέπει να τα κάνουμε όλα μόνοι μας. Δεν μπορούμε πλέον να στηριζόμαστε στον Γέρο. Αυτό που γίνεται τώρα, αυτό πρέπει να κάνουμε. Αυτό είναι το πνεύμα με το οποίο πρέπει να εργαστούμε από τώρα και στο εξής.

Οι καπιταλιστές αφέντες του κόσμου κατάλαβαν ενστικτωδώς τη σημασία του ονόματος του Τρότσκι. Ο φίλος των καταπιεσμένων, ο δημιουργός των επαναστάσεων, ήταν η ενσάρκωση όλων αυτών που αυτοί μισούσαν και φοβόταν! Ακόμα και στο θάνατο τον διασύρουν. Οι εφημερίδες τους ρίχνουν τη λάσπη τους στο όνομά του. Ήταν ο εξόριστος του κόσμου στην εποχή της αντίδρασης. Καμία πόρτα δεν του άνοιξε οπουδήποτε, εκτός από αυτή της Δημοκρατίας του Μεξικού. Το γεγονός ότι ο Τρότσκι αποκλείστηκε από όλες τις καπιταλιστικές χώρες αποτελεί από μόνο του τη σαφέστερη διάψευση για όλες τις συκοφαντίες των σταλινικών, για όλες τις βρώμικες κατηγορίες τους ότι πρόδωσε την επανάσταση, ότι είχε στραφεί ενάντια στους εργάτες. Αυτές ποτέ δεν έπεισαν τον καπιταλιστικό κόσμο. Ούτε για μια στιγμή.

Οι καπιταλιστές όλων των ειδών φοβούνται και μισούν το νεκρό του σώμα! Οπωσδήποτε, οι πόρτες της μεγάλης δημοκρατίας μας είναι ανοιχτές σε πολλούς πολιτικούς πρόσφυγες. Όλες οι κατηγορίες των αντιδραστικών, δημοκρατικοί απατεώνες που πρόδωσαν και εγκατέλειψαν το λαό τους, μοναρχικοί, ακόμη και φασίστες – έγιναν καλοδεχούμενοι στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Όμως ούτε το νεκρό σώμα του φίλου των καταπιεσμένων δεν μπόρεσε να βρει εκεί άσυλο! Δεν πρόκειται να το ξεχάσουμε αυτό! Θα κρατήσουμε αυτό το παράπονο μέσα στην καρδιά μας και σε εύθετο χρόνο θα πάρουμε την εκδίκησή μας.

Η μεγάλη και ισχυρή δημοκρατία του Ρούσβελτ και του Χαλ δεν μας επέτρεψε να φέρουμε εδώ το σώμα του για να το κηδεύσουμε. Όμως είναι εδώ ακριβώς το ίδιο. Όλοι μας νιώθουμε ότι βρίσκεται εδώ σε αυτήν την αίθουσα απόψε - όχι μόνο στις μεγάλες ιδέες του, αλλά επίσης, ειδικά απόψε, στη μνήμη μας ως άνθρωπος. Έχουμε το δικαίωμα να είμαστε περήφανοι που ο καλύτερος άνθρωπος της εποχής μας ανήκε σε εμάς, το σπουδαιότερο μυαλό και η ισχυρότερη και πιο πιστή καρδιά. Η ταξική κοινωνία όπου ζούμε εκθειάζει τους κατεργάρηδες, τους απατεώνες, τους συμφεροντολόγους, τους ψεύτες και τους καταπιεστές του λαού. Δύσκολα μπορείτε να κατονομάσετε κάποιον διανοούμενο εκπρόσωπο της αποσυντιθέμενης ταξικής κοινωνίας, υψηλού ή χαμηλού επιπέδου, ο οποίος να μην είναι ένας άθλιος υποκριτής και αξιοκαταφρόνητος δειλός, που να μην ασχολείται πρωτίστως με τις ασήμαντες προσωπικές του υποθέσεις και να μην προσπαθεί να σώσει το δικό του άχρηστο τομάρι. Δεν είναι παρά μια άθλια φάρα. Δεν υπάρχει καμία εντιμότητα, καμία έμπνευση στο συνάφι τους. Δεν έχουν ούτε έναν άνθρωπο που να μπορεί να ανάψει μια φλόγα στην καρδιά της νεολαίας. Ο Γέρος μας ήταν φτιαγμένος από καλύτερο υλικό. Ο Γέρος μας ήταν φτιαγμένος από ολοκληρωτικά διαφορετικό υλικό. Υψώνονταν με το ηθικό μεγαλείο του πάνω απ’ αυτούς τους πυγμαίους.

Ο σύντροφος Τρότσκι δεν αγωνίστηκε μόνο για τον μελλοντικό στόχο μιας νέας κοινωνίας βασισμένης στην ανθρώπινη αλληλεγγύη. Έζησε κάθε μέρα της ζωής του σύμφωνα με τα υψηλότερα και ευγενέστερα πρότυπά του. Δεν του επέτρεψαν να γίνει πολίτης καμίας χώρας. Αλλά, στην πραγματικότητα, αυτός ήταν κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Ήταν ήδη, στο μυαλό του και στη συμπεριφορά του, ένας πολίτης του κομμουνιστικού μέλλοντος της ανθρωπότητας. Αυτή η ανάμνησή του ως ανθρώπου και ως συντρόφου μας είναι πολυτιμότερη από το χρυσάφι και τα ρουμπίνια. Δύσκολα μπορούμε να κατανοήσουμε έναν άνθρωπο αυτού του τύπου που ζει ανάμεσά μας. Όλοι είμαστε παγιδευμένοι στο ατσάλινο δίχτυ της ταξικής κοινωνίας με τις ανισότητες, τις αντιφάσεις, τις συμβατικότητες, τις κάλπικες αξίες της, τα ψέματά της. Η ταξική κοινωνία δηλητηριάζει και διαβρώνει τα πάντα. Όλοι μας έχουμε σμικρυνθεί, στρεβλωθεί και τυφλωθεί από αυτό. Δύσκολα μπορούμε να οραματισθούμε ποιες θα είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, δύσκολα μπορούμε να κατανοήσουμε ποια θα είναι η προσωπικότητα του ανθρώπου, σε μια ελεύθερη κοινωνία.

Ο σύντροφος Τρότσκι μας έδωσε μια προκαταβολική εικόνα. Χάρις σ’ αυτόν, στην προσωπικότητά του ως ανθρώπινη ύπαρξη, μπορέσαμε να ρίξουμε μια ματιά στον μελλοντικό κομμουνιστή άνθρωπο. Αυτή η ανάμνηση του ως ανθρώπου, ως συντρόφου, είναι η μεγαλύτερη διαβεβαίωση για εμάς ότι το πνεύμα των ανθρώπων που αγωνίζονται για την ανθρώπινη αλληλεγγύη είναι ακαταμάχητο. Στην τρομερή εποχή μας πολλά πράγματα θα πεθάνουν. Ο καπιταλισμός και όλοι οι ήρωές του θα πεθάνουν. Ο Στάλιν και ο Χίτλερ και ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ, και όλα τα ψέματα και οι αδικίες και η υποκρισία που υποδηλώνουν, θα πεθάνουν μέσα στο αίμα και στη φωτιά. Αλλά το πνεύμα του κομμουνιστή ανθρώπου που εκπροσώπησε ο σύντροφος Τρότσκι δεν θα πεθάνει.

Η μοίρα επιφύλαξε σε μας, ανθρώπους πλασμένους από κοινό πηλό, να γίνουμε οι πιο κοντινοί μαθητές του συντρόφου Τρότσκι. Τώρα γινόμαστε οι κληρονόμοι του και είμαστε επιφορτισμένοι με την αποστολή να πραγματοποιήσουμε τη διαθήκη του. Είχε εμπιστοσύνη σε εμάς. Μας διαβεβαίωσε με τα τελευταία του λόγια ότι έχουμε δίκιο και ότι θα νικήσουμε. Χρειαζόμαστε μόνο εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στις ιδέες, στην παράδοση και στη μνήμη που μας άφησε ως κληρονομιά.

Οφείλουμε τα πάντα σε αυτόν. Οφείλουμε σε αυτόν την πολιτική μας ύπαρξη, την κατανόησή μας, την πίστη μας στο μέλλον. Δεν είμαστε μόνοι. Υπάρχουν άλλοι σαν εμάς σε όλα τα μέρη του κόσμου. Να το θυμάστε αυτό πάντοτε. Δεν είμαστε μόνοι. Ο Τρότσκι έχει εκπαιδεύσει μαθητές να γίνουν στελέχη σε περισσότερες από τριάντα χώρες. Είναι πεπεισμένοι μέχρι το μυελό των οστών τους για το δικαίωμά τους στη νίκη. Δεν θα δειλιάσουν. Κανείς μας δεν θα δειλιάσει. «Είμαι βέβαιος για τη νίκη της Τέταρτης Διεθνούς!». Έτσι είπε ο σύντροφος Τρότσκι την τελευταία στιγμή της ζωής του. Έτσι είμαστε βέβαιοι.

Ο Τρότσκι δεν αμφέβαλε ποτέ, κι εμείς δεν θα αμφιβάλουμε ποτέ, ότι, οπλισμένοι με τα όπλα του, με τις ιδέες του, θα οδηγήσουμε τις καταπιεσμένες μάζες του κόσμου έξω από την αιματηρή αναταραχή του πολέμου σε μια νέα σοσιαλιστική κοινωνία. Αυτό καταθέτουμε εδώ σήμερα πάνω στον τάφο του συντρόφου Τρότσκι.

Και εδώ, πάνω στον τάφο του, καταθέτουμε επίσης ότι δεν θα ξεχάσουμε ποτέ την αποχαιρετιστήρια εντολή του - ότι θα προστατεύσουμε και θα περιθάλψουμε τη γυναίκα-συμπολεμιστή του, την πιστή σύντροφο όλων των αγώνων και των περιπλανήσεών του. «Φροντίστε την», είπε, «ήταν μαζί μου πολλά χρόνια». Ναι, θα την φροντίσουμε. Πριν από όλα τα άλλα, θα φροντίσουμε τη Ναταλία.

Φτάνουμε τώρα στα τελευταία λόγια αποχαιρετισμού του μεγάλου συντρόφου και δασκάλου μας, που τώρα έγινε ο πιο δοξασμένος μας μάρτυρας. Δεν αρνούμαστε ότι η θλίψη σφίγγει τις καρδιές όλων μας. Όμως, η δική μας θλίψη δεν φέρνει την κατάρρευση, δεν υπονομεύει την θέληση. Κυριαρχείται από οργή, μίσος και αποφασιστικότητα. Θα τη μεταλλάξουμε σε μαχητική ενέργεια για να συνεχίσουμε τον αγώνα του Γέρου. Ας τον αποχαιρετήσουμε με έναν τρόπο αντάξιο των μαθητών του, όπως αρμόζει στους καλούς στρατιώτες του στρατού του Τρότσκι. Όχι σκυμμένοι από αδυναμία και απελπισία, αλλά όρθιοι με στεγνά μάτια και σφιγμένες γροθιές. Με το τραγούδι του αγώνα και της νίκης στα χείλη μας. Με το τραγούδι της πίστης στην Τέταρτη Διεθνή του Τρότσκι, το Διεθνές Κόμμα που θα γίνει η πανανθρώπινη φυλή!

Μετάφραση: Νίκος Ταμβακλής

Πηγή: https://www.okde.org/index.php/el/ 

Κείμενο του Παντελή Πουλιόπουλου για τον Τρότσκι, "ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ"

80 χρόνια από την δολοφονία του Τρότσκι

Σήμερα συμπληρώνονται 80 χρόνια από την ημέρα που άφησε την τελευταία του πνοή ο Λ. Τρότσκι. Δέχθηκε ένα δολοφονικό χτύπημα από τον σταλινικό πράκτορα Ραμόν Μερκάντερ στις 20 Αυγούστου 1940, στο Κογιοάκαν του Μεξικού.

Για τον Στάλιν και την γραφειοκρατική κάστα ήταν σημαντικό να κάνουν να σωπάσει η φωνή του Λ. Τρότσκι. Πρόκειται για τον ανώτατο βαθμό κλιμάκωσης της σταλινικής βίας, πριν τον θάνατο του Τρότσκι είχε προηγηθεί η φυσική εξόντωση των στενών του συνεργατών, εφτά γραμματείς του Τρότσκι, τα παιδιά του, καθώς και μία σειρά στελέχη που τον ακολουθούσαν. Επίσης από την σταλινική γραφειοκρατία δεν γλίτωσε η παλιά γενιά των μπολσεβίκων που συμμετείχε στην Οκτωβριανή Επανάσταση.

Ο σταλινισμός υπήρξε ο νεκροθάφτης της επανάστασης.Υπονόμευσε το όραμα του κομμουνισμού, και το ταύτισε με τις πιο χυδαίες μεθόδους εξόντωσης των πολιτικών αντιπάλων που βρίσκονται στις γραμμές της επανάστασης, την ίδια στιγμή που χάραζε την στρατηγική των Λαικών Μετώπων διαχείρισης του καπιταλισμού και την θεωρία του "σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα" αρνούμενος την στρατηγική της παγκόσμιας επανάστασης.



Παραθέτουμε το κείμενο του Παντελή Πουλιόπουλου με τίτλο "Ένας μεγάλος θεωρητικός του Μαρξισμού", γραμμένο στην Ακροναυπλία, το 1941, την πρώτη επέτειο από την δολοφονία του Τρότσκι.
(Σημαία του Σοσιαλισμού)


ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ



του Π. Πουλιόπουλου


(Το κείμενο αυτό για πρώτη φορά είδε το φως της δημοσιότητας σε ειδικό "Δελτίο" του πυρήνα Ακροναυπλίας της ΕΟΚΔΕ στις 21 Αυγούστου 1941, με χειρόγραφη μορφή. Το 1945 τυπώθηκε σαν προλογικό κείμενο στην έκδοση του μεταφρασμένου από τον Π.Π. βιβλίου του Τρότσκι "Η Προδομένη Επανάσταση").



I
ΤΡΟΤΣΚΙ, Ο ΣΥΝΕΧΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝ

1. Απαράλλαχτα όπως κι ο Λένιν, ο Τρότσκι έλεγε πάντα ότι είναι απλά και μόνο μαρξιστής, ένας γνήσιος μαθητής του Μαρξ. Πραγματικά, δεν υπάρχει κανένας "λενινισμός" ούτε κανένας "τροτσκισμός" σαν ιδιαίτερες, νέες θεωρίες δίπλα στο μαρξισμό, που να τόνε διορθώνουνε ή να "συμπληρώνουνε τα κενά του".



2. Οι γιγάντιες επιστημονικές ανακαλύψεις που χρωστάμε στη μεγαλοφυΐα του Μαρξ και του Ένγκελς: υλιστική αντίληψη της ιστορίας, οικονομική και πολιτική θεωρία των νόμων της καπιταλιστικής κοινωνίας και της σοσιαλιστικής της μεταμόρφωσης - απαρτίζουν ένα σφιχτοδεμένο σύνολο θεωριών. Θεμελιωμένες σε μιαν ιδιαίτερη κοσμοθεωρητική βάση, το διαλεκτικό ματεριαλισμό, δημιουργούν για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης μια πραγματικά επιστημονική θεωρία για το κοινωνικό γίγνεσθαι. Πηγάζουνε από μιαν ανώτερη δημιουργική σύνθεση της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας, της αγγλικής πολιτικής οικονομίας και του γαλλικού σοσιαλισμού στα μέσα του 19ου αιώνα.


3. Κανένας μετά το θάνατο και του Ένγκελς δεν πρόσθεσε στο οικοδόμημα αυτό του μαρξισμού καμία νέα βάση "συμπληρωματική" δίπλα σε κείνες που είχε βάλει το ρηξικέλευθο πνεύμα των δυο Διδασκάλων. Ούτε και να γκρεμίσουνε μπόρεσαν καμιά από κείνες.
Η ρεβιζιονιστική απόπειρα του Ε. Μπερνστάιν στα τέλη του 19ου αιώνα να αναθεωρήσει την οικονομική θεωρία του μαρξισμού, ειδικότερα τη θεωρία της συγκέντρωσης και της απαθλίωσης και οι απόπειρες των Μ. Άντλερ και Μπαζάρωφ - Μπογκντάνωφ στις αρχές του 20ου να "συγχωνεύσουνε" την κοσμοθεωρία του μαρξισμού με το νεοκαντιανισμό και τον εμπειριοκριτικισμό, δεν στάθηκαν πρόοδες επιστημονικές. Έμειναν εκλεκτικές αντιδραστικές προσπάθειες και λησμονηθήκανε νωρίς, αφού κάποτε κατάφεραν να σκορπίσουν προσωρινή σύγχυση. Ακόμη χειρότερα με την παλιότερη απόπειρα του Λά-βρωφ να βρει τη γέφυρα με τον αναρχισμό και το μπακουνινικό ιδεαλισμό, και την κατοπινή του Κούνωφ να συμβιβάσει τη θεωρία του μαρξισμού με το λιμπεραλισμό ("Μαρξική θεωρία του κράτους κ.λπ.").
Του Κ. Κάουτσκι, ύστερα, η αξιοσημείωτη προσπάθεια να δημιουργήσει μια σύνθεση του μαρξισμού με τα νεότερα πορίσματα της εθνολογίας και της βιολογίας (δαρβινισμός και ιδίως νεολαμαρκισμός), με σκοπό μιαν ενιαία εξήγηση του κοινωνικού, μαζί και βιολογικού γίγνεσθαι με τέτοιο πρίσμα θα ήτανε στην καλύτερη περίπτωση μια εμβαθυντική εργασία περιορισμένη στις ίδιες τις κοσμοθεωρητικές βάσεις του κλασικού μαρξισμού (Μαρξ - Ένγκελς: "Αγία Οικογένεια", Ένγκελς: "Διαλεχτική της Φύσης", "Λ. Φόυερμπαχ", "Αντι -Ντύρινγκ" α' μέρος). Από την άλλη μεριά η βασική κριτική του καουτσκιανισμού στου Ένγκελς την έκθεση για τη γένεση του κράτους είναι κατά βάθος μια εκλεκτική υποχώρηση από τις κατακτημένες θεωρητικές θέσεις του μαρξισμού: "συγκρητισμός" του Μαρξ με τον Γκούμπλοβιτς ("θεωρία για τις ράτσες", - “Rassentheorie”). Η θεωρητική εισφορά του μεταπολεμικού Κάουτσκι είναι ντροπαλή προσέγγιση στις θέσεις του μπερνσταϊνισμού που με τόση επιτυχία τις είχε ανασκευάσει στα τέλη του αιώνα αυτός ο ίδιος ο θεωρητικός της 2ης Διεθνούς. Από δω και η ασυμφιλίωτη πάλη του με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, το Λένιν και τον Τρότσκι και με τη θεωρία του μπολσεβικισμού γενικά.


4. Από την ίδια την ουσία του ο μαρξισμός δεν είναι δόγμα κλειστό, ακίνητο. Προϋποθέτει ίσα - ίσα τη δυνατότητα και την αναγκαιότητα της κατοπινής του ανάπτυξης. Με τα δεδομένα της ολοένα καινούργιας πείρας και με τις νέες ανακαλύψεις της επιστήμης, ο μαρξισμός -η ίδια η μέθοδος του- το απαιτούσε εξαρχής όχι μόνο να ελέγχεται κάθε φορά για να επαληθευτεί, αλλά και να πλουτίζεται με νέες θεωρητικές κατακτήσεις. Το δέντρο του μαρξισμού με τις δυνατές του ρίζες χωμένες στο γόνιμο έδαφος της ιστορικής πραγματικότητας, που τις απλώνει ολοένα βαθύτερα, ολοένα ψηλότερα τεντώνει τα κλαδιά του και ολοένα θα πλουτίζεται με νέες διακλαδώσεις ξεπεταγμένες από το ρωμαλέο κορμό της πηγαίας του διδασκαλίας.


5. Είναι "αιώνια" αλήθεια ο μαρξισμός, αντίθετα με όλες τις άλλες που καμιά τους δεν είναι απόλυτη, για πάντα δοσμένη; Αποκλείεται στο μέλλον η ιστορική πείρα να τόνε διαψεύσει στο σύνολο του ή σε μερικές από τις βάσεις του;

Κριτήριο επαληθευτικό κάθε θεωρίας - η πράξη. "Εν αρχή ην η πράξις". Όλες οι νέες πραγματικότητες που μετά το θάνατο των δυο ιδρυτών η εξέλιξη παρουσίασε ή η επιστήμη διακρίβωσε με τα νέα τελειότερα εργαλεία παρατήρησης, πειραματισμού και λογικής αφαίρεσης, δεν έκαμαν ως τώρα τίποτε άλλο παρά να επιβεβαιώνουνε την επιστημονική ορθότητα των μαρξιστικών αναλύσεων. Από την άποψη αυτή, μόνο ένα είδος "αναθεώρηση", του μαρξισμού είναι δυνατό και αναγκαίο: η ανάπτυξη, ο πλουτισμός των επαληθευμένων του βάσεων με τις νεότερες καταχτήσεις της κοινωνικής επιστήμης και της γενικής θεωρίας των επιστημών. Όχι πίσω προς τον Κάντ ή τον Άγιο Αυγουστίνο, αλλά πιο μπρος, προς την καθολική επιστήμη της κομμουνιστικής κοινωνίας, που θα επιστεγάσει τον πανανθρώπινο πολιτισμό.
Τέτοιο είναι το προοδευτικό έργο που επιτελέσανε οι καλύτεροι μαθητές του Μαρξ και αναστηλωτές του επαναστατικού μαρξισμού από τον επίγονο Ρεφορμισμό - η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Ν. Λένιν και ο Λ. Τρότσκι.


6. Ο μαρξισμός αποδείχτηκε εντελώς επαρκής για να εξηγήσει το κοινωνικό γίγνεσθαι με βάση τα δεδομένα της εμπειρίας στην εποχή του καπιταλισμού, της κατάρρευσης του και της σοσιαλιστικής επανάστασης. Οι μελλοντικές γενεές της κομμουνιστικής κοινωνίας δίχως άλλο θα ανεβάσουνε πολύ ψηλότερα την ανθρώπινη γνώση με την ασύγκριτα πλουσιότερη πείρα τους και τα ασύγκριτα τελειότερα γνωστικά τους όργανα. Στην ανυψωτική τους αυτή κίνηση θα χρειαστεί να πατήσουνε στο σκαλοπάτι του μαρξισμού πάνω απ' όλα, απαράλλαχτα όπως άλλοτε ο Μαρξ και ο Ένγκελς χρειάστηκε να πατήσουνε στις πρωτυτερινές τους βαθμίδες, από τον Αριστοτέλη ίσαμε το Σπινόζα. Το ίδιο και οι επιστήμες της φύσης για να προσεγγίσουνε την πραγματικότητα ανέβηκαν ως την κορυφή του Αϊνστάιν στηριγμένες στους Δημόκριτους και στους Κοπέρνικους. Μ' αυτή την έννοια ο μαρξισμός είναι "κτήμα εσαεί".



7. Η θεωρία του μαρξισμού δεν πρόφτασε να διατυπωθεί από τους ιδρυτές της με συστηματικό τρόπο, έξω μόνο από την περιοχή της οικονομικής επιστήμης, κι αυτή μερικά. Συχνά η έκθεση πάνω σε βασικότατους νόμους ή σε ολάκερο σύμπλεγμα από κεφαλαιώδεις ιδέες γίνεται σκόρπια ή διατυπώνεται σε συμπυκνωτικούς αφορισμούς. (Παράδειγμα: Ο ιστορικός υλισμός σε δυο σελίδες προλόγου στην "Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας"). Δεν υπάρχει όμως ως τώρα καμία, αναπτυγμένη από τους συνεχιστές, βασική του θεωρία που να μη βρίσκουμε τον πυρήνα της ξάστερο και με χημική καθαρότητα στα έργα των δυο ιδρυτών του επιστημονικού σοσιαλισμού. Πάνω σ' αυτόν οικοδόμησαν έπειτα οι μεγάλοι καλλιεργητές της θεωρίας.



8. Και με τους τρεις νεότερους θεωρητικούς του επαναστατικού μαρξισμού, η πηγαία διδασκαλία ξεδιπλώνεται και πλουτίζεται από τα πορίσματα νέας έρευνας πάνω σε νέα ιστορική πείρα με όργανο την ίδια του μέθοδο. Έγινε μεγαλύτερη εμβάθυνση στη δουλειά των κινητήριων δυνάμεων και των νόμων της κίνησης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, ξεχωριστά πάνω στους ιδιαίτερους νόμους της ιμπεριαλιστικής εποχής. Το δέντρο ριζοβόλησε βαθύτερα. Καινούργιοι λαμπροί κλάδοι ξεβλάστησαν απ' τον κορμό του.
Κατά ένα γενικό τρόπο η συμβολή της Λούξεμπουργκ είναι η ανάπτυξη της θεωρίας για τη συσσώρευση με βάση τον πρώτο ιδίως τόμο από τους πίνακες του τρίτου τόμου του "Κεφαλαίου": μια βαθυστόχαστη έρευνα με σκοπό να δώσει ολοκληρωμένη μαρξιστική ερμηνεία για τα οικονομικά ιδίως φαινόμενα του ιμπεριαλισμού στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η κύρια συμβολή του Λένιν είναι η πιο πέρα επεξεργασία της μαρξικής θεωρίας για το κράτος, ιδιαίτερα της νεότερης δημοκρατίας, για το αγροτικό και εθνικό πρόβλημα σαν πρόβλημα ιδίως των συμμάχων του επαναστατικού προλεταριάτου (εδώ περιλαμβάνεται και το αποικιακό ζήτημα), της θεωρίας για την οικοδόμηση του επαναστατικού κόμματος του προλεταριάτου και για τη στρατηγική του. Αξιοσημείωτη είναι ακόμη του Ν. Λένιν η βασισμένη και στη μαρξιστική γνωσιοθεωρία του Joseph Dietzgen συμπληρωματική προσπάθεια, ύστερ' από τη σχετική του Γ. Πλεχάνωφ, για την αποκατάσταση του διαλεχτικού ματεριαλισμού από τις επιρροές του ρεύματος "γυρισμός στον Κάντ" και για τη σύνδεση του με τα πορίσματα από τις νεότερες πρόοδες των φυσικών επιστημών ("Εμπειριοκριτικισμός και Ματεριαλισμός").



9. Ξεχωριστή θέση στην ιστορία της μαρξιστικής θεωρίας κρατεί ο Λεόν Νταβίντοβιτς Τρότσκι σα συνεχιστής των Μαρξ - Ένγκελς και, μετά το 1924, του Λένιν. Η έρευνα για το έργο του Τρότσκι σα θεωρητικού είναι καθήκον επίκαιρο και εξαιρετικής σημασίας.
Ο Τρότσκι είναι ο θεωρητικός της "διαρκούς επανάστασης" στον 20ον αιώνα. Σαν τέτοιος εμβάθυνε και διατύπωσε μεγαλοφυώς τους νόμους της μαρξικής θεωρίας όσους διέπουνε α) τη σχέση της αστικής με την προλεταριακή επανάσταση β) το πέρασμα της επανάστασης από το εθνικό στο διεθνικό πλαίσιο, γ) τη μετατροπή της διεθνικής επανάστασης σε παγκόσμια (αξιοσημείωτη εδώ είναι η παραπέρα επεξεργασία της θεωρίας των κινητήριων δυνάμεων και της πορείας των επαναστάσεων στις καθυστερημένες, αποικιακές και μισοαποικιακές χώρες - Ρωσία 1917, κινέζικη επανάσταση 1925 - 1927: νόμος της "συνδυασμένης ανάπτυξης" σαν λογική συνέπεια του νόμου της "ανισομερής ανάπτυξης"), δ) τη στρατηγική και ταχτική του σύγχρονου εμφύλιου πολέμου1 , ε) τις οικονομικές και κοινωνιολογικές προϋποθέσεις στην κατάστρωση του σχεδίου της σοσιαλιστικής παραγωγής, στ) τους όρους και την πορεία του γραφειοκρατικού εκφυλισμού της προλεταριακής διχτατορίας σ' ένα απομονωμένο εθνικό κράτος.

10. Την ιδέα για τη "διαρκή επανάσταση" τη συνέλαβαν και τη διατύπωσαν με λακωνική συνοπτικότητα ο Μαρξ και ο Ένγκελς απ' αφορμή την επανάσταση του 1848 (Επιστολές στον Κούγκελμαν, Αλληλογραφία Μαρξ - Ένγκελς, Κομμουνιστικό Μανιφέστο, Πολιτική Διαθήκη του Ένγκελς). Η μελέτη της ρωσικής πείρας στις αρχές του 20ου αιώνα έδωσε τη δυνατότητα στον Λ. Τρότσκι να εφαρμόσει τη θεωρία σε μια συγκεκριμένη εθνική περίπτωση και, το σπουδαιότερο, να την επεξεργαστεί σε αδιάσπαστη συνοχή με όλα τα άλλα συστατικά της μαρξιστικής διδασκαλίας για τη σοσιαλιστική μεταμόρφωση της κοινωνίας: διεθνικότητα και παγκοσμιότητα του κοινωνικοεπανα-στατικού προτσέσου ("1905", "Διαρκής Επανάσταση", "Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης" ιδίως α' τόμος και δ'). Το θεωρητικό κατόρθωμα του Τρότσκι σα μαχόμενου μαρξιστή είναι η απόλυτη ενότητα της κριτικής - αναλυτικής και συνθετικής - σκέψης σε ό,τι αφορά τις αλληλοδιάδοχες φάσεις του θερμι-δωριανού - εθνικιστικού εκφυλισμού στην ΕΣΣΔ και την Κ.Δ. και της πάλης για την αναγέννηση του διεθνικού επαναστατικού κινήματος (Δ.Α.Α., 4η Διεθνής): Ολάκερη η πολιτική φιλολογία του Τρότσκι, σε κάθε της σημείο, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα ξάστερο επιστημονικό συμπέρασμα, βγαλμένο με αδάμαστη συνέπεια από μιαν ενιαία, ατόφια θεωρία για τη διαρκή επανάσταση, εθνική, διεθνική, παγκόσμια, πριν και μετά από την κατάληψη της εξουσίας.



11. Θεωρούνε συνήθως τον Τρότσκι σαν τον θεωρητικό των φαινομένων της παρακμής της προλεταριακής επανάστασης. Είναι εξίσου και ο θεωρητικός της ακμής. Κανένας ύστερ' από το Λένιν δεν έσπρωξε σε τόσο βάθος τη θεωρητική έρευνα των προβλημάτων της ανοικοδόμησης όσο ο Λ. Τρότσκι. Ξεχωριστή θέση παίρνει εδώ η σύλληψη, κατάστρωση και αρχή της εκτέλεσης του οικονομικού σχεδίου ("Που βαδίζει η Ρωσία", "Πλατφόρμα του 1927", "Αντι - Στάλιν", Εισηγητικές του εργασίες στην Επιτροπή του Κρατικού Σχεδίου απ' το 1923). Καρποί της τροτσκικής έρευνας είναι οι νόμοι της "ψαλίδας" και της "σμίτσκας" που περάσανε στο διεθνές λεξιλόγιο. Ο Λένιν δεν έζησε για να επεξεργαστεί θεωρητικά τη νέα πείρα και ιδιαίτερα τις τόσο αντιφατικές μορφές που έμελλαν να πάρουν στην "απομονωμένη και καθυστερημένη" Ρωσία οι μεγαλοφυείς του διατυπώσεις για τη συμμαχία εργατών και χωρικών σαν ένα από τα στηρίγματα της προλεταριακής διχτατορίας.



12. Στον Τρότσκι χρωστάμε αναμφισβήτητα την πρώτη επιστημονική κοινωνιολογία της μετεπαναστατικής γραφειοκρατίας και μια πραγματικά επιστημονική ανάλυση για τον προοδευτικό εκφυλισμό του κυβερνώντος προλεταριακού κόμματος και κράτους (στα διάφορα στάδια τους): κεντρισμός -θερμιδώρ - βοναπαρτισμός. Εδώ η θεωρητική επεξεργασία της μαρξιστικής διδασκαλίας, κεντρισμένη από το πάθος της πολιτικής δράσης, φτάνει στο κορύφωμα της δημιουργίας της. Όλη η μαρξική φιλολογία μετά το θάνατο του Ένγκελς δεν έδωσε ακόμη άλλο έργο με τόση ενότητα σκέψης, βάθος ανάλυσης και αποκαλυπτικό φως σαν την "Προδομένη Επανάσταση".



13. Μέσα στην Κομμουνιστική Διεθνή της λενινικής περιόδου ο Λ. Τρότσκι ήτανε γνωστός σαν ο "μεγάλος συγγραφέας" του "Τρομοκρατία και Κομμουνισμός" που λογαριαζόταν το πιο δυνατό από όλα του τα έργα ως τότε. Η αντίκρουση του ομότιτλου τίτλου του Κάουτσκι έχει στο πεδίο της θεωρίας μια ιδιαίτερη αξία σαν σπουδαία ενίσχυση της λενινικής ανάλυσης για την ιστορική χρεοκοπία των μεθόδων του αστικού κοινοβουλευτισμού και για τη στερέωση της νίκης της προλεταριακής εξουσίας ("Οι εκλογές για τη Συντακτική Εθνοσυνέλευση", "Ο Αποστάτης Κάουτσκι", Θέσεις για την αστική δημοκρατία του 2ου Συνεδρίου της Κ.Δ.). Ο Τρότσκι, ερευνώντας ειδικότερα τα πολιτικά προβλήματα του εμφύλιου πολέμου, αναλύει τις γενικές συνθήκες που γεννούν αναπότρεπτα την ανάγκη της επαναστατικής τρομοκρατίας και οδήγησαν στη Ρωσία στη διάλυση των αντισοβιετικών κομμάτων, μόλο που συμφερότερο θεωρητικά θα ήταν για τη σοσιαλιστική επανάσταση αν μπορούσε να στηριχτεί μόνο στις μεθόδους της δημοκρατίας. Αυτό αποτελεί μια έμμεση απάντηση στις σχετικές κριτικές της Ρόζας Λούξεμπουργκ στα 1918. Το αίτημα για την αποκατάσταση των "σοβιετικών κομμάτων" στη νομιμότητα σήμερα (Πρόγραμμα 4ης Διεθνούς για την ΕΣΣΔ) πηγάζει από το ίδιο το πνεύμα της λενινικής και τροτσκικής ανάλυσης εφαρμοσμένης στα νέα ιστορικά δεδομένα της χώρας2 .



14. Ο Τρότσκι εγενίκευσε θεωρητικά όπως κανένας άλλος ως τώρα, τα ιδιαίτερα φαινόμενα της "κρίσης που ξεσπά μέσα στο προλεταριακό κόμμα την παραμονή του επαναστατικού πραξικοπήματος", καθώς και τα συμπτώματα της παθολογίας3 του κομματικού οργανισμού γενικά και ειδικότερα στα χρόνια μιας μετεπαναστατικής παρακμής, δίνοντας μας και την κατάλληλη θεραπευτική ("Διδάγματα του Οχτώβρη", "Νέο Ρεύμα").



15. Η διδασκαλία του Λένιν είναι ό,τι ανώτερο έδωσε ο μαρξισμός για την ίδια του αποκατάσταση από τη ρεφορμιστική διαστροφή, για την εξήγηση γενικά των φαινομένων του ιμπεριαλισμού και των κοινωνικών επαναστάσεων του 20ου αιώνα, για την προετοιμασία, την πραγματοποίηση, τη στερέωση της σοσιαλιστικής νίκης και για το πρώτο, "ηρωικό" στάδιο της.
Η διδασκαλία του Τρότσκι είναι ότι ανώτερο έδωσε ο μαρξισμός στον 20ον αιώνα για την αναστήλωση του από τη ρεφορμιστική και εθνικομπολσεβικική (σταλινική) διαστροφή του, για τα φαινόμενα του ιμπεριαλισμού και των κοινωνικών επαναστάσεων της εποχής μας, για την προετοιμασία της προλεταριακής νίκης, για το πρώτο και για το δεύτερο στάδιο ύστερ' απ' αυτή ("σοβιετικό θερμιδώρ - βοναπαρτισμός"), τέλος για τις συνθήκες που καθορίζουνε τη λύση της μετεπαναστατικής κρίσης. Έτσι ο Τρότσκι είναι συνεχιστής και αναστηλωτής όχι μόνο του Μαρξ αλλά και του Λένιν.



16. Στα τέλη της ζωής του ο πρωτεργάτης της Ρωσικής Επανάστασης έγινε και ο ιστορικός της. Προοίμια της πολύτομης "Ιστορίας" του έχομε κιόλας από το 1918 και το 1923 ("Από την Οχτωβριανή Επανάσταση ως τη Συνθήκη του Μπρέστ - Λιτόφσκ", "Διδάγματα του Οχτώβρη"). Από ειδικούς στην "Critique Sociale" κ.ά. χαρακτηρίστηκε σαν μνημειώδες έργο της παγκόσμιας ιστοριογραφίας, εφάμιλλο και ανώτερο από το ιστορικό έργο του Θουκυδίδη, η πρώτη μετά τα ιστορικά έργα του Μαρξ καθαρά επιστημονική μελέτη μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Δεν είναι υπερβολή. Το τροτσκικό έργο μόνο με την "18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη" του Καρλ Μαρξ και τον "Πόλεμο των Χωρικών" του Ένγκελς μπορεί να συγκριθεί. Για πρώτη φορά από τότε μαρξιστής δίνει με τόσο πλήρη τρόπο το μέτρο της δύναμης που έχει η ιστορικοϋλιστική μέθοδο στο να αποκαλύπτει με τη λογική τους αλληλουχία όλες τις βαθύτερες ρίζες, αντικειμενικές και υποκειμενικές, του ιστορικού προτσέσου, χαράζοντας έτσι μια μεγαλειώδη συνθετική εικόνα της κρυμμένης στο σύμπλεγμα των συναφειών του ενότητας.
Ο Τρότσκι υπερέβαλε εδώ και αυτόν τον Κ. Κάουτσκι, που μ' αυτόν ο μαρξισμός έχει δώσει ένα πραγματικά κλασικό ιστορικό έργο, την "Καταγωγή του Χριστιανισμού". Ο Τρότσκι σαν ιστορικός παρουσιάζει σε βαθμό ανυπέρβλητο τη βαθυστόχαστη επεξεργασία του υλικού και την ικανότητα στην εύρεση του ουσιώδους, την εκπληκτική πολυμέρεια των απόψεων για τη μελέτη του κάθε μερικότερου θέματος και την ευχέρεια της σύλληψης του ιστορικού γίγνεσθαι σαν συνόλου, τη δωρική μεγαλοπρέπεια της ζωντανής απλότητας και την κρυστάλλινη διαύγεια στην έκθεση και τέλος την ακαταγώνιστη αποδεικτική δύναμη της διαλεκτικής του4 που τα επιχειρήματα της πέφτουνε σαν καταπέλτες για τις πατροπαράδοτες μέθοδες της αστικής ιστοριογραφίας. (Στον Κάουτσκι αντίθετα η έκθεση έχει συχνά φανερή σχολαστική τάση).



17. Ο Τρότσκι είναι ο πολυπλευρότερος μαρξιστής θεωρητικός που αγκάλιασε στο πεδίο των ερευνών του και τις ψηλότερες περιοχές του κοινωνικού εποικοδομήματος: φυλολογία, τέχνες, κουλτούρα γενικά (το πρώτο σχετικό έργο "Φιλολογία και Επανάσταση", οι πολεμικές του με τη μπουχαρινοσταλινική σχολή της "προλεταριακής τέχνης", τα πανφλέ του για τον Ουέλς κ.α.). Εδώ ο Τρότσκι είναι με μια έννοια συνεχιστής του Πλεχάνωφ που από πολλές απόψεις κι αυτόν τόνε ξεπέρασε ιδίως στην οξύτητα της παρατήρησης, το πλάτος του ορίζοντα, την εγκυκλοπαιδική ευρυμάθεια και τη συναρπαστική γοητεία του συγγραφικού ύφους.
Σαν συγγραφέας γενικά ο Τρότσκι προσεγγίζει τα κλασικότερα μνημεία του μαρξικού ύφους δίνοντας μας ταυτόχρονα έναν ολότελα νέο δημιουργικό τύπο. Ιδιαίτερα τόνε χαρακτηρίζουνε: πολυμορφία της σύλληψης, σπάνια συμπύκνωση ιδεών σε πλοκή λόγου αττικά απέριττη, διάφανη και ρέουσα, επίμονο δούλεμα της φράσης, ίσαμε την καλλιτεχνική αρτιότητα, εκπληκτικός πλούτος των εικόνων που συνδυασμένος με τη λακωνική συντομία χύνει ξάφνου το άπλετο φως και στην πιο σύνθετη σκέψη για να την κάνει προσιτή και επαγωγό στον πιο απλό και στον πιο δύσκολο μαζί αναγνώστη. Συχνότατα οι σελίδες του Τρότσκι μας θαμπώνουνε σαν πραξιτελικά ανάγλυφα, ενώ το λεπτό σκώμμα του πολεμικού του επιγράμματος συντρίβει ανελέητα τον ιδεολογικό αντίπαλο με την αυτοκυρίαρχη μόνο δύναμη της αλήθειας. (Πολύ νωρίς τον Στάλιν τον είχε σκοτώσει το γελοίο, χάρη σε δυο - τρία πνευματώδη επιγράμματα του Τρότσκι).



18. Ο Τρότσκι ύφος - φιλόσοφος - άνθρωπος πραγματοποιεί το νέο ανθρώπινο τύπο, το σοσιαλιστή νεοανθρωπιστή της αυριανής κοινωνίας. Ανήκει στους λιγοστούς αγωνιζόμενους εργάτες του πνεύματος που έζησαν πέρα από την προϊστορία της ανθρωπότητας, πριν αυτή μπει στην καθαυτό ιστορία της. Για τη νέα προλεταριακή γενεά η "Ζωή μου" και ο "Λόγος στον Ιππόδρομο της Νέας Υόρκης" είναι αριστουργήματα σοσιαλιστικής παιδαγωγίας. Την υποβλητική τους δύναμη την ανυψώνει σε μεγάλο βαθμό το άφθονο εκεί μέσα επικό και δραματικό στοιχείο.


ΙΙ
Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΤΡΟΤΣΚΙ
ΑΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΦΑΤΑΛΙΣΜΟΥ

19. Μια από τις σημαντικότερες συμβολές του Λ. Τρότσκι στη θεωρία του μαρξισμού είναι η συγκεκριμένη, με βάση τη ρωσική και διεθνική πείρα στον 20ον αιώνα, αναίρεση του φαταλισμού με όλες τις θεωρητικές και πολιτικές του συνέπειες. Εδώ ο Τρότσκι εχωρίστηκε αποφασιστικά από μια σειρά πραγματικούς ή αμφίβολους φίλους της μαρξιστικής αντιπολίτευσης των μπολσεβίκων - λενινιστών και της 4ης Διεθνούς.



20. Στην περιοχή του παρελθόντος κυριαρχεί ο αδυσώπητος νόμος της αιτιότητας. Δεν μπορούμε πια τίποτε να αλλάξουμε με την ενεργή μας επέμβαση. Όπως και στα φαινόμενα της φύσης τα ανεξάρτητα από τη θέληση μας, έτσι κι εδώ δεν μας μένει άλλο παρά να εξηγήσουμε, να βρούμε το "φυσικό νόμο" της αναπόφευγης εξέλιξης του (για να υποτάξουμε σ' αυτόνε τη δική μας πράξη κατόπι). Στην περιοχή όμως του κοινωνικού αύριο έχουμε το βασίλειο της "σχετικής ελευθερίας", της ενσυνείδητης μας επέμβασης.
Τούτη θάναι τόσο πιο σκόπιμη και σίγουρη όσο ακριβέστερα γνωρίσαμε τους νόμους του χτες. Ελευθερία = η εγνωσμένη αναγκαιότητα (Ενγκελς). Θα γίνει και το αύριο παρελθόν σε λίγο. Και δίχως άλλο η ενσυνείδητη επέμβαση μας θα είναι και αυτή αναπόφευγα αιτιασμένη από πρωτύτερους και ταυτόχρονους όρους. Μα ώσπου το παρελθόν να ξεφύγει απ' την κυριαρχία της "σχετικής ελευθερίας" μας, θα αληθεύει πάντα ο γνώμονας: "Οι φιλόσοφοι εξήγησαν έτσι ή αλλιώς τον κόσμο, το ζήτημα για μας είναι να τόνε μεταβάλλουμε" (Μαρξ).



21. Όλες οι αναλύσεις του μαρξισμού πάνω στο ιστορικό τετελεσμένο γυρέψανε μέσα σ' αυτό, πρωτίστως, το "φυσικό νόμο" των κατοπινών κοινωνικών εξελίξεων. Ο νόμος αυτός θα γινόταν κατόπιν "οδηγός για δράση" στην επαναστατική τάξη.
Μυκτήρισαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς την από καθέδρας σχολαστική και συντηρητική μεταφυσική θεώρηση (Spekulation) και της αρνήθηκαν το όνομα της επιστήμης. Όχι το νεκρό δόγμα αλλά το ζωντανό σύμπλεγμα της "θεώρησης" με την πράξη είναι της επιστήμης το θεμέλιο.



22. Όπως και οι άλλοι δυο μεγάλοι συνεχιστές, έτσι και ο Τρότσκι κάθε θεωρητική του ανάλυση την εστήριξε στην αδιάσπαστη ενότητα θεωρίας και επαναστατικής πράξης. Ο Τρότσκι είναι μαρξιστής στην πιο τέλεια σημασία του όρου.



23. Μια εκλεπτυσμένη παραλλαγή της ανατολίτικης μοιρολατρίας είναι όταν προβάλουνε τον εξακριβωμένο με τη μέθοδο των φυσικών επιστημών (naturwisseschftlihc) νόμο της αναγκαίας αλληλοδιαδοχής των ιστορικών γεγονότων σαν επιχείρημα για "ν' αποδείξουνε" ότι είναι μάταιη και χιμαιρική η επαναστατική επέμβαση των ανθρώπων και των τάξεων για τη μεταμόρφωση του status quo κάθε φορά. Ο "νόμος" εδώ γίνεται μηχανικό σχήμα και ο επαναστατικός δυναμισμός της ζωής διαγράφεται με μια μονοκονδυλιά. Δογματισμός, μηχανική σχηματική σκέψη και φαταλισμός είναι αλληλένδετα και συμπαρακολουθήματα το ένα του αλλουνού.



24. Ο φαταλισμός σα νοοτροπία είναι από την ίδια του τη φύση ανίκανος να εγκλιματιστεί στο επαναστατικό προλεταριακό κίνημα. Γιατί είναι ασυμβίβαστος με τις γενικές συνθήκες της ζωής και της δράσης της επαναστατικής τάξης του νεότερου προλεταριάτου. Απηχήσεις μόνο της ακινητικής αυτής "θεωρίας" μπορεί κατά καιρούς να φέρουνε στο προλεταριάτο πολιτικοί παρακμίες, συνοδοιπόροι διανοούμενοι και μικροαστοί παραπλανημένοι στις γραμμές του, ιδίως σε περίοδες αντίδρασης.



25. Βαθύτατα αντιεπιστημονική αντίληψη ο φαταλισμός είναι αντίποδας του επαναστατικού μαρξισμού. Έμεινε φιλοσοφία ουσιωδώς συντηρητική ακόμη κι όταν θέλησε να ντύσει τον εαυτό του με επαναστατικές φράσεις.
Σε τελευταία ανάλυση εκείνο που χώρισε τη σοσιαλδημοκρατία από το μαρξισμό είναι ο φαταλισμός της. Αντίκρισε το νόμο της αναπότρεπτης σοσιαλιστικής μετατροπής σαν μοιραία ανεπαίσθητη συσσώρευση των στοιχείων της νέας κοινωνίας στους κόλπους της παλιάς απλά και μόνο, ενώ από την προοπτική της χάθηκε η κινητήρια δύναμη της αναπότρεπτης αυτής πορείας, η θέληση και η ενσυνείδητη πραχτική επιδίωξη της κοινωνικής επανάστασης. Αν έλειπε αυτός ο παράγοντας "δεν υπάρχει καμιά απόλυτα αδιέξοδη κατάσταση για τον καπιταλισμό" (Λένιν, 3ο Παγκόσμιο Συνέδριο της Κ.Δ.).
Την πειστικότερη ανασκευή του φαταλισμού στα χρόνια μας την έδωσε η τροτσκική ανάλυση για τη διαρκή επανάσταση και ιδιαίτερα για το πρόβλημα της ΕΣΣΔ σε σχέση με τη Διεθνή Αριστερά και την 4η Διεθνή.



26. Η φαταλιστική μηχανικότητα έλειπε ολότελα από το νου της Λούξεμπουργκ στη, σφαλερή ωστόσο, πολεμική της το 1918 κατά του Λένιν και του Τρότσκι ("Οι σοσιαλιστές αν μείνουν στην εξουσία σε μια απομονωμένη Ρωσία δεν μπορούν παρά όλο λάθη να κάνουν στην πολιτική τους – auf dem Kopf gestellt"). Η Ρόζα σκοτώθηκε επί κεφαλής της πάλης για τη διαρκή επανάσταση, για την επέχτασή της από τη Ρωσία στην Ευρώπη.
Αντίθετα, τα χαρακτηριστικά του φαταλισμού υπάρχουν ατόφια στο σχολαστικοηθικολογικό αντίκρισμα του εργατικού κινήματος από τον Πάνεκεκ και όλη την "Ολλανδική σχολή" (σύνθημά της: 4η Διεθνής από τα χρόνια κιόλας του Λένιν!). Η Ολλανδική σχολή διαλύθηκε χωρίς να δώσει τίποτε το αξιόλογο στο ευρωπαϊκό κίνημα της εργατικής τάξης5 .



27. Η πρώτη αξιοσημείωτη παρανόηση των ιδεών του Τρότσκι προς τη φαταλιστική - μηχανική κατεύθυνση ήτανε και η πρώτη πράξη αυτοκαταδίκης του γερμανικού "Λένινμπουντ". Οι αρχηγοί του Ούρμπανς και Ρουθ Φίσερ έκαμαν κιόλας πριν από το 1930 τη δογματική διατύπωση για το μοιραία τετελεσμένο εκφυλισμό της ρωσικής επανάστασης, για τον αστικό χαραχτήρα του σοβιετικού κράτους και έφτασαν στο συμπέρασμα για την ανάγκη μιας "νέας Διεθνούς" στηριγμένης στην αντίληψη ότι είναι ματαιοπονία κάθε πραχτική δράση για τη μεταρρύθμιση ΕΣΣΔ και Διεθνούς. Οι Ούρμπανς και Ρουθ Φίσερ σε λίγο εξαφανίζονταν από την πολιτική σκηνή και μαζί τους όλο το "Λένινμπουντ", η πιο μεγάλη εξωρωσική αντιπολιτευτική οργάνωση στα πρώτα χρόνια. Το παράδειγμα ξαναπαρουσιάστηκε σε σποραδικές περιπτώσεις "τροτσκιστών" που πολύ ή λίγο καιρό πριν απ' τον Τρότσκι κήρυξαν για "συντηρητική" την πάλη για τη μεταρρύθμιση της Κ.Δ. και της Σ.Ε. και ζήτησαν από τότε μια άλλη "Διεθνή" φαταλιστικά ντεφαιτιστική απέναντι στο εργατικό κράτος, για να "ετοιμάσει ένα καλύτερο μέλλον" αφού είναι μάταιος κάθε πολιτικός αγώνας προς το παρόν6 .



28. Πάνω στην ίδια βάση γινότανε σε λίγο ο χωρισμός του Τρότσκι και της Ρωσικής Αριστεράς απ' το Μπορίς Σουβαρίν, κι αργότερα η καταδίκη της προπαγάνδας για τον "κόκκινο φασισμό" στην Αμερική. Η τροτσκική κριτική εκμηδένισε τη "θεωρία" που προσπαθήσανε να στήσουν στη Γαλλία ο λουξε-μπουργκίζων Laurat και ο αναρχοσυνδικαλιστής θεωρητικός Λουζόν, πως τάχα η νέα αστική τάξη έχει κιόλας εκκολαφθεί σαν πεταλούδα μέσα από τη χρυσαλλίδα της σοβιετικής γραφειοκρατίας και κυριαρχεί κιόλας πριν από το 1930. Όλη η σχετική πολεμική του Τρότσκι και της Δ.Α.Α. με ιδιαίτερη επιμονή εξαίρει το συντηρητικό και αντιδραστικό χαραχτήρα που έχουνε τα τέτοιας λογής φανερώματα.



29. Στη σκέψη του Τρότσκι η ανάλυση για τις εξελίξεις στην ΕΣΣΔ δεν μπορεί ούτε για μια στιγμή να χωριστεί από τις ιδέες και τα συνθήματα με τα οποία διαδραματίζεται στη χώρα μια πολιτική πάλη πνιγμένη αλλά σφοδρότατη.
"Η ιστορία εδώ είναι ανακατεμένη με τη ζωντανή πολιτική". Οι "δ ο γ μ α τ ι σ τ έ ς δε θα μείνουνε ικανοποιημένοι" από τους "ατελείς", "δυνητικούς" ορισμούς του Τρότσκι για την ΕΣΣΔ. Αυτός δεν λέει "ναι - ναι", "ου - ου" και δεν παρουσιάζει "φόρμουλες κατηγορηματικές". Δεν είναι πάντοτε τόσο "απλό", "ξεκομμένο το περίγραμμα των ζητημάτων της κοινωνιολογίας". Όχι σχήματα με "συλλογιστική ακρίβεια" φτιασμένα. Ας μην παραμερίζουμε τα στοιχεία που αύριο μπορούν να ανατρέψουν τα σχήματα μας" τα λογικά, όσο ομορφοκομμένα κι αν είναι. "Περισσότερο από κάθε τι άλλο φοβόμαστε μήπως παραβιάσουμε το δυναμισμό ενός κοινωνικού σχηματισμού που δεν έχει το προηγούμενο του και δεν γνωρίζει ανάλογα. Ο επιστημονικός και πολιτικός σκοπός που επιδιώκουμε δεν είναι να δώσουμε έναν τελειωμένο ορισμό σε μια πρόοδο που δεν έχει τελειώσει, αλλά να παρατηρήσουμε όλες τις φάσεις του φαινομένου, να δείξουμε καθαρά τις προοδευτικές και αντιδραστικές τάσεις του, ν' αποκαλύψουμε την αλληλενέργειά τους, να προβλέψουμε τις διάφορες πιθανές παραλλαγές της μελλοντικής ανάπτυξης και να βρούμε σ' αυτή την πρόβλεψη ένα στήριγμα για τη δράση".



30. Ο ισχυρισμός πως τάχα ο Τρότσκι ανακάλυψε κάποιο "νέο ιστορικό νόμο" διορθωτικό του μαρξισμού, που να διέπει τη μοιραία πορεία της προλεταριακής εξουσίας προς κάποιο γραφειοκρατικό αδιέξοδο, είναι απλώς άτυχη θεωρητική απόπειρα να σκεπαστεί ο φαταλισμός με τροτσκικό ντύμα. Τα μαρξικά και λενινικά συμπεράσματα από την υπόθεση της "κοινωνικοποίησης στη βάση της αθλιότητας" (Μαρξ) και από την "πάλη για το ατομικά αναγκαίο" (Ενγκελς), που για ένα διάστημα συνεχίζεται μετά τη νίκη του προλεταριάτου, η "αναπότρεπτη στην πρώτη φάση του κομμουνισμού εφαρμογή του αστικού δικαίου" (Μαρξ: "Κριτική στο Πρόγραμμα του Γκότα - Ένγκελς: στη "Neue Zeit" για το Δίκαιο κ.λπ.) βρήκανε στη θεωρία του μπολσεβικισμού μια "οξύτερη" διατύπωση με την ιδέα του προσωρινού "αστικού κράτους δίχως αστική τάξη" ("Κράτος και Επανάσταση"). Συνοψίζονται τελικά στο τροτσκικό αίτημα για ένα εργατικό κράτος "παρακινητή της παραγωγής". Το Πρόγραμμα του Κόμματος των Μπολσεβίκων εδώ - "κράτος του ένοπλου προλεταριάτου", πάλη ενάντια στο γραφειοκρατικό κίνδυνο με τη βαθμιαία ανύψωση των διοικητικών ικανοτήτων της μάζας, ανακλητό και προλεταριακή μισθοδοσία υπαλλήλων κ.λ.π. - έδειξε την πραχτική του ανεπάρκεια και ήρθε σε αντίθεση με την πραγματικότητα της μετεπαναστατικής Ρωσίας σ' ένα κατοπινό της ιστορικό στάδιο. Αν τελικά αποδείχτηκε ότι ο Λένιν και ο Τρότσκι "υποτιμήσανε" τις μελλοντικές δυσχέρειες, αυτό οφείλεται στη διεθνιστική προοπτική που αναγκαστικά χάραζε στην πολιτική τους η μαρξιστική θεωρία για τη διαρκή επανάσταση. Αυτά όμως ούτε για μια στιγμή δεν οδηγούνε τον Τρότσκι στο να διατυπώσει κάποιας λογής "νέο νόμο" (εισαγωγικά βάζει ίσα - ίσα ο ίδιος στη λέξη που παρεκβατικά μεταχειρίζεται). Απλά και μόνο τον υποχρεώνουνε σα μαρξιστή των μεταλενινικών χρόνων να γονιμοποιήσει τη θεωρία με τη βοήθεια της ρωσικής πείρας για μια σκοπιμότερη δράση με αναπτυγμένα τα αρχικά θεωρητικά όπλα: Με τους "αστικούς κανόνες διανομής" είναι αδύνατη μια "αυτόματη" υπερνίκηση στη βάση μόνο των μέσων του παλιού μπολσεβικικού προγράμματος. Ο Λένιν στις παραμονές του θανάτου του προς αυτή την κατεύθυνση έκανε τις αγωνιώδεις του εκκλήσεις και προτάσεις ενάντια στις "γραφειοκρατικές τάσεις" που "θα φανερωθούνε και παντού αλλού μετά την προλεταριακή επανάσταση" (Τρότσκι). 'Όσο πιο φτωχή είναι η κοινωνία η γεννημένη από την επανάσταση (και πιο μεγάλη η "έλλειψη γενικής κουλτούρας"), τόσο πιο επικίνδυνο μπορεί να γίνει για την ανάπτυξη του σοσιαλισμού το γραφειοκρατικό σύστημα". Σε τι βαθμό αυτή η δυνατότητα θα γίνει πραγματικότητα και ποιο σύστημα θα καταβάλει τελικά το άλλο είναι ζήτημα που το κρίνει η πάλη των ζωντανών δυνάμεων. Τούτη για το προλεταριάτο θα συντομέψει, αν είναι επιτυχής, ή θα επιβραδύνει, αν λαθέψει, τους ρυθμούς της σοσιαλιστικής ανοικοδόμησης, πάνω στη βάση της ορθά ή σφαλερά αναλόγως σε κάθε χώρα διαπιστωμένης αντικειμενικής πραγματικότητας. Τα όρια που δεν μπορεί να ξεπεράσει ο δυναμισμός αυτής της πράξης, τα χάραξε ο διεθνικός χαραχτήρας της σοσιαλιστικής επανάστασης. Μα κι αυτουνού η ουσία είναι ίσα - ίσα η πιο ριζική άρνηση του φαταλισμού.



31. Είναι μοιραία η τραγική λύση της αστικής παλινόρθωσης στο σοβιετικό δράμα και αναπότρεπτη η επαλήθευση του φαταλισμού πούβαλε τη μίζα του σ' αυτό το χρώμα; Ο τύπος του Ντοστογιέφσκι, με λαχτάρα μετρώντας το βουνό τις μάρκες που κέρδισε, κραυγάζει πως τόξερε ότι στο μαύρο θα πέσει η μπίλια. Η πάλη των τάξεων δεν είναι ρουλέτα. Αν η επαναστατική τάξη "ποντάρει" κι αυτή με κάποια έννοια -: επιστημονικός, μαρξιστικός προσανατολισμός της!-, ποτέ όμως στο μαύρο!, ωστόσο ο "πόντος" που θα βγει δεν είναι προκαθορισμένος από το κισμέτι, αλλά τόνε βγάζουνε παλεύοντας οι τάξεις.
"Πέραν του μαρξισμού"7 νόμισε πως πήγε ο Henri de Mann, αφού όμως πρώτα φαντάστηκε άνετα το Μαρξ σαν αδυσώπητο Ιεχωβά που με την ταφόπετρα κάποιων "νόμων" της θεωρίας του προκαθόρισε μια για πάντα όλα τα μέλλοντα να συμβούν στους ανθρώπους κι έκανε περιττή κάθε δικιά τους ενσυνείδητη επέμβαση.



32. Με τη μαρξιστική διαλεχτική της επαναστατικής πράξης απαντά κι ο Τρότσκι στο φαταλισμό για το πρόβλημα της ΕΣΣΔ. Επιφυλάσσει η ιστορία στην Οχτωβριανή Επανάσταση μια γιγαντιαία επανάληψη του δράματος της Κομμούνας;- Θάχουμε πολεμήσει σαν τους κομμουνάρους, θάχουμε σπουδάσει σαν τον Μαρξ. Και εμείς αύριο θα νικήσουμε αφήνοντας για σήμερα τον πανικόβλητο μικροαστό να μοιρολογεί φαταλιστικά την ιερεμιάδα του.



33. Η ίδια τροτσκική λογική και στο πρόβλημα του παλιού και του νέου προσανατολισμού απέναντι στην Κ.Δ. Ο νέος προσανατολισμός δεν ξεπήδησε από την μεγαλοφυέστατη κεφαλή του κοσμοδιορθωτή. Στάθηκε η φυσική ιστορική συνέχεια και λογική συνέπεια του παλιού προσανατολισμού της μεταρρύθμισης.
Ο αρχειομαρξισμός σ' όλη την ιστορική εκείνη πάλη, απ' την αρχή της ως το τέλος της, δεν ήτανε με τον Τρότσκι, ας πήρε κάποτε τεχνητά το όνομα "αντιπολίτευση του Κ.Κ.Ε.". Να γιατί και "νέος προσανατολισμός" γι' αυτόν είναι το Α.Ε.Κ. και το τέλμα του: μπραντλεριανισμός.
Αυτή η ίδια η ιδέα του νέου κόμματος στην ΕΣΣΔ (και της νέας Διεθνούς) έκλεινε μέσα της αναγκαστικά το σκοπό της πολιτικής επανάστασης του προλεταριάτου κατά του θερμιδώρ - βοναπαρτισμού. Επρόκειτο όχι απλά για ένα νέο κόμμα, αλλά για νέο επαναστατικό κόμμα. Η ημερομηνία της και τυπικής διακήρυξης του συνθήματος "πολιτική επανάσταση" από το ρωσικό τμήμα και τη Διεθνή είναι δεύτερο ζήτημα. Συζητώντας ο Τρότσκι με παλιούς συναγωνιστές του δισταχτικούς ή αντίθετους στο νέο προσανατολισμό για το φόβο της αντεπανάστασης μέσα στο εργατικό κράτος, έλεγε πειστικότατα από τότε: Κιόλας έχουμε εκεί πέρα τον εμφύλιο πόλεμο από το Στάλιν που ξεκαθαρίζει, καταδιώκει, εξορίζει, φυλακίζει, σκοτώνει χιλιάδες μπολσεβίκους.



34. Ο Τρότσκι αντέταξε ειδικότερα την επαναστατική διαλεχτική του μαρξισμού σε όσους θέλησαν να βάλουνε τη φαταλιστική φιλοσοφία, ντυμένη με τα αραχνοΰφαντα της "αμερόληπτης αντικειμενικότητας", στην υπηρεσία της θερμιδωριανής γραφειοκρατίας: "Οι πιο έξυπνοι από τους "φίλους" δέχονται ν' αναγνωρίσουν, τουλάχιστο στις ιδιαίτερες συνομιλίες τους, ότι υπάρχουνε κηλίδες στο σοβιετικό ήλιο, αλλά αντικατασταίνουνε τη διαλεχτική με τη φαταλιστική ανάλυση και παρηγοριούνται λέγοντας πως ένας κάποιος γραφειοκρατικός εκφυλισμός ήταν αναπόφευγος. Καλά! Μα και η αντίσταση στο κακό δεν είναι λιγότερο αναπόφευγη. Η ιστορική ανάγκη έχει δυο άκρες: την αντίδραση και την πρόοδο. Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι άνθρωποι και τα κόμματα που την παρακινούνε για αντίθετους σκοπούς καταντούνε στο τέλος να βρεθούν από τα δυο αντίθετα μέρη του οδοφράγματος.



35. Σε ποιο οδόφραγμα θα περάσει η νίκη κρίνεται κάθε φορά στη μάχη. Αυτή καθ' εαυτή μια ή περισσότερες ήττες δεν αποδείχνουνε πως ήτανε λάθος ν' αναλάβει τον αγώνα η νικημένη τάξη ούτε πάντοτε πως ήτανε λαθεμένες οι μορφές ή οι προοπτικές αυτού του αγώνα της. Η λυδία λίθος για τα όπλα της κριτικής είναι η κριτική των όπλων, για τις ιδέες η πράξη. Και στην κοινωνική ζωή τα πράματα εξελίσσονται διαφορετικά παρά στις χημικές χοάνες και στα όργανα του αστεροσκόπου. Ο νόμος που κυβερνά την κίνηση των ιστορικών προοδευτικών δυνάμεων της ανθρώπινης κοινωνίας κλείνει μέσα του και τη δυνατότητα για προσωρινές ανυψώσεις και καταπτώσεις, ήττες μερικότερες σαν αναγκαίους μεταβατικούς σταθμούς του καθολικού ιστορικού προτσέσου για την απαραίτητη συσσώρευση της πείρας. Δίχως τη νικημένη Κομμούνα και την ήττα του 1905 θάταν αδύνατη η νίκη του Κόκκινου Οχτώβρη. Δίχως την πρώτη Διεθνή που διαλύθηκε και την Αριστερή Αντιπολίτευση που νικήθηκε στην πάλη της για τη μεταρρύθμιση της Κ.Δ. θάταν αδύνατη η 4η Διεθνής. Ο σοφός φαταλιστής θα θεσπίσει από το γραφείο του ένα διάταγμα με αναδρομική ισχύ για την καταδίκη του κινήματος της Κομμούνας. Ο Μαρξ θα το υμνήσει και θα το σπουδάσει. Για να ετοιμάσει τους Λένιν και τους Τρότσκιδες της Μπολσεβίκικης νίκης.



36. [Ένα αντίστοιχο του κοινωνιολογικού τούτου νόμου βρίσκουμε στις επιστήμες της φύσης. Κάθε ανακάλυψη ή εφεύρεση τους για να επαληθευτεί και να εφαρμοστεί ωφέλιμα για την ανθρωπότητα, χρειάστηκε πρώτα να περάσει από σειρά αποτυχημένες ψηλαφήσεις και απόπειρες, κάποτε από αίμα και εκατόμβες θυμάτων της επιστημονικής προόδου. Στην πάλη για να γνωρίσουμε και τιθασεύσουμε τα στοιχεία του εξωτερικού κόσμου ο δρόμος του ανθρώπου είναι ως τώρα στρωμένος με πολλές προσωρινές απογοητεύσεις, μόχθο και θυσία. (Ένα κομμάτι της φύσης είναι και η κοινωνία). Όπως η επανάσταση, έτσι και η επιστήμη έχει την Εποποιία της, έχει και την Τραγωδία της. Στον "Προμηθέα" του Αισχύλου ο Μαρξ έβλεπε τον τύπο κάθε πραγματικής τραγωδίας].



37. Τους εκπρόσωπους του φαταλισμού "φίλους" ο Τρότσκι, μαζί με το Λένιν, τους αντίκρισε με ιδιαίτερη απέχθεια. Τους ονομάτισαν κι οι δυο "αστούς συντηρητικούς που φαντάζονται τον εαυτό τους για σοσιαλιστή" ("Προδομένη Επανάσταση"). Αυτό το χαραχτήρα διατηρεί ο φαταλισμός κι όταν ακόμη φλυαρεί με επαναστατικές φράσεις. Μόνο που τότε μπορεί, κάτω από ορισμένες συνθήκες και ως ένα βαθμό, να γίνει ζύμη ιδεολογικής αποσύνθεσης.



38. Μια μορφή κριτικής που αναίρεσε η διδασκαλία του Τρότσκι είναι η "αστική συντηρητική" υπόθεση πως από τα 1923 κιόλας ήτανε χαμένη η σοβιετική δημοκρατία στην ΕΣΣΔ και μοιραίος εκεί ο θρίαμβος του Θερμιδώρ και της αντεπανάστασης, άρα ματαιοπονία και όλη η πάλη των Ρώσων μαρξιστών για τη μεταρρύθμιση, αφού πραχτική επιτυχία από τέτοιο αγώνα δεν περίμεναν και όλη η υπόθεση ήταν απλά και μόνο "κήρυγμα για το μέλλον". Πρόκειται για την πιο παιδαριώδη παρανόηση της τροτσκικής διδασκαλίας από το φαταλισμό. Ο αβδηρίτης αδυνατεί να κατανοήσει τα γεγονότα όταν αυτά διαδραματίζονται κάτω από τη μύτη του. Φουσκωμένος όμως ύστερα με το θάρρος της άγνοιας αρχίζει να εξαποστέλλει στο παρελθόν τα νομοθετήματα του όταν πια το τετελεσμένο τον έχει θαμπώσει. Εννοείται πως και στις δυο περιπτώσεις αποδείχνεται ανίκανος να "μεταβάλει τον κόσμο".



39. Η ντεμανική διαστροφή στο μαρξισμό έγινε για τη διευκόλυνση της πολεμικής ενάντια του. Η φαταλιστική διαστροφή στη διδασκαλία του Τρότσκι έχει το μειονέχτημα να παρουσιάζεται κάποτε σαν αυθεντικός "τροτσκισμός".





40. Αχίλλεια φτέρνα του εγελειανού υλιστή Λουδοβίκου Φόυερμπαχ στάθηκε ότι δεν ήτανε αρκετά τέτοιος στο ζήτημα: θεωρία και πράξη. Δηλαδή ότι δεν μπορούσε να υπερνικήσει και τον εγελιανισμό και τον παλιό (το μηχανικό) υλισμό. Διαμορφώνεται από το κοινωνικό περιβάλλον ο άνθρωπος. Αλλά γίνεται και ο ίδιος με τη σειρά του από μαθητής παιδαγωγός της κοινωνίας. Υπό συνθήκες ανεξάρτητες από μας γίνεται η ιστορία. Αλλά οι άνθρωποι τήνε κάνουν.



41. Ο Λένιν αισθάνθηκε περισσότερο την ανάγκη να κάμει φιλοσοφία - και συγκεκριμένα τη μαρξιστική φιλοσοφία της θεωρίας και της πράξης - όταν τα βαλτονέρια άρχισαν να μυρίζουν τριγύρω του (πεσιμισμός, φιντεϊσμός κ.τ.τ. μετά το 1905).



42. Η δύναμη του θεωρητικού Τρότσκι είναι σ' αυτό: "επιστημονική πρόβλεψη για την επαναστατική δράση". Από δω κρέμονται στο μαρξισμό όλοι οι νόμοι και οι προφήτες.

43. Ο φαταλιστής προφήτης δεν μπορεί να παρουσιαστεί σαν οπαδός του Τρότσκι χωρίς να κάνει επάνω του ότι η Δαλιδά στο Σαμψών. Το δυνατότερο στοιχείο της διδασκαλίας γίνεται το ασθενέστερο της. Ο Τρότσκι καταντά Κάουτσκι με κόκκινο σκούφο.



44. Από τη φύση του κάθε φαταλισμός δεν είναι μόνο άπραγος αλλά και απαισιόδοξος. Σ' όλα τα θρησκευτικά δόγματα της μοιρολατρίας η Ειμαρμένη τα τυχόν αγαθά της τα επιφυλάσσει μόνο για τον άλλο κόσμο. Σε τούτον είναι η "κοιλάς των δακρύων" (“Jammertal” – Schopenhauer).
Στην πολιτική η φαταλιστική απαισιοδοξία είναι η ηττοπάθεια. Μοιρολογήτρα μοιρολάτρισσα είναι κι ο ντεφαιτιστής που έχασε το ιδεολογικό του έρμα στο εργατικό κίνημα.



45. Μαρξισμός (και ένα μέρος του σήμερα είναι του Τρότσκι η διδασκαλία) και φαταλισμός αλληλοαποκλείονται απολύτως. Εδώ είναι ο βάλτος που σήπεται, εκεί η ταραγμένη θάλασσα. Εδώ ακούονται κοάσματα, εκεί ο βρόντος της ατμομηχανής που τρέχει με ίλιγγο. Κάποτε ο οδηγός με το θερμαστή κατεβάζουν το μοχλό της ταχύτητας και ετοιμάζουν τις φωτιές τους. Αυτό δεν θα εμποδίσει τη μηχανή να φτάσει. Ίσα -ίσα το αντίθετο.

Π. Πουλιόπουλος
Πρώτη επέτειο του θανάτου του Τρότσκι





Παραπομπές Κειμένου:

[1] Απ' τα μαθήματα του στη Στρατιωτική Ακαδημία της Μόσχας και τις διαλέξεις του στα στελέχη του Κόκκινου Στρατού για τα γενικά και ειδικότερα ζητήματα του εμφυλίου πολέμου και την τεχνική του επα­ναστατικού πραξικοπήματος μικρό μέρος βγήκε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες..

[2] Τα κόμματα μενσεβίκων και σοσιαλεπαναστών στον εμφύλιο πόλεμο έπαψαν νάναι σοβιετικά και γίνανε κόμματα αντισοβιετικά περνώντας στη λευκή αντεπανάσταση και στην υπηρεσία των ξένων ιμπε­ριαλιστών.

[3] Αφελής παρανόηση της τροτσκικής σκέψης θάπαιρνε τέτοια συμπτώματα (φραξιονιστικός διασκορ­πισμός γενικά) για κανονικό ομαλό καθεστώς στο Κόμμα. Η παθολογία τότε θα θεωρούνταν φυσιολογία και η θεραπευτική θα παραμεριζόταν σαν άχρηστη.

[4] Πολλές φορές από πνευματικές κορυφές του αστικού κόσμου ακούστηκαν πράγματα ανάλογα μ' εκείνο του Έλληνα ακαδημαϊκού, που σα διάβασε την εξιστόρηση του Τρότσκι για τα γεγονότα της Γεωρ­γίας ("Ανάμεσα στην Επανάσταση και στον Ιμπεριαλισμό") έσπευδε να γράψει σε μια εφημερίδα των Αθη­νών: "Προς Θεού, μη διαβάζετε Τρότσκι! Επείσθητε!".

[5] Τις αρνητικές μόνο πλευρές που είχε ιδιαίτερα το "μορφωτικοστελεχοποιητικό" έργο της Ολλανδι­κής σχολής παρουσιάσανε στην Ελλάδα, έξω απ' το εργατικό κίνημα και ενάντια του, δυο διανοούμενοι ησυχαστές, ο Τζουλάτι και ο Βίττας με τους κλειστούς "μαιάνδρους" του αρχειομαρξισμού από το 1923.

[6] Ρωμέϊκη παραλλαγή του είδους είδε το φως στις αρχές του 1933 στη "Σημαία του Κομμουνισμού". Καλούσε "προδρομικά" τον Τρότσκι για μια "νέα Διεθνή" της γενικής απόγνωσης και του καθολικού ντε-φαιτισμού. Καρπός φυσικός: η πολιτική διάλυση και το ντεφαιτιστικό παραμιλητό του 1937 - 1941.

[7] Το "Πέραν του Μαρξισμού", η "Ψυχολογία του Σοσιαλισμού" και το περίφημο "Πλάνο" είναι τα ευαγγέλια του ντεμανικού "μεταμαρξισμού". Αρχικό πρότυπο, όπως συνέβη πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις είναι οι "Προϋποθέσεις του Σοσιαλισμού" του Ε. Μπερνστάϊν απ' τα τέλη του 19ου αιώνα.